ایثار و شهادت در مکتب تشیع از موضوعات حائز اهمیت می
باشد؛ و جای تحقیق فراوان دارد. لذا این مقاله با عنوان ایثار و شهادت در آموزه ی
سیاسی - فرهنگی شیعه ، در صدد است تا این موضوع را در ابعاد
گوناگون ، از جمله جایگاه ایثار و شهادت در مکتب تشیع، روش و سیره ائمه معصومین
دراین باره و همچنین نهضت عاشورا به عنوان الگوی ایثار و شهادت ، و آموزه ی سیاسی - فرهنگی آن بپردازد. چرا
که درهیچ مکتبی به اندازه ی مکتب تشیع به ایثار و شهادت تاکید وتوجه نشده است ؛ در
واقع اسوه های ایثار و شهادت را تنها در این مکتب می توان جستجو کرد.
رزمندگان فریمانی-ارسال کننده عکس آقای کاظم داوری
مقدمه
ایثار واژه ی مقدسی است که در شکل های مختلف تجلّی پیدا می کند . فداکاری،
گذشت، مهرورزی، دوستی، محبت، بخشش مال و..... مصادیق بارزی از ایثار هستند؛ اما
والاترین مراتب رفتار ایثارگرانه را می توان درعرصه ی جهاد در راه خدا مشاهده کرد،
که با نوشیدن شربت شهادت ، جانبازی و اسارت در چنگال دشمنان تؤام است . این گونه
ایثارگری ها از چنان قداست و عظمت برخوردار هستند که سایر شکلهای ایثار در مقابل
آنها ناچیز وکوچک به حساب می آیند. پژوهش حاضر به تبیین نظری مفهوم ایثاروشهادت
درآموزة اعتقادی و فرهنگی شیعه پرداخته است. در درون هر فرهنگ لایه های مختلفی
وجود دارد و اعمال و رفتار انسان که در پایی نترین بخش فرهنگ و در افق تمدن بروز و
ظهور پیدا می کند، ریشه درهمه آن لایه ها دارد. لذا ایثار و شهادت دردرون هر فرهنگ
ازهمه لایه های فوق بهره می برد. ازاین روبا نگاهی به بستر معنایی ایثاروشهادت
درفرهنگ غنی شیعه که اینک به صورت قطب بزرگ دین اسلام درآمده است، شناخت جایگاه آن
در مکتب تشیع نه تنها ضروری،بلکه به عنوان وظیفه اسلامی یاد می شود. براین اساس با
مراجعه به روایات اهل بیت)ع( و زندگانی آنان می توان بدین امرپرداخت که آن
بزرگواران چه قدربه ایثاروگذشت توجه و عنایت داشته اند.
مسجد جامع فریمان-ارسال کننده عکس آقای کاظم داوری
بنابراین موضوع ایثار
اهمیت فراوانی دارد، این اهمیت تا بدانجاست که در مکتب تشیع، به عنوان یک امر دینی
در سازمان بخشیدن به جوامع و دفاع ازجامعه زندگی جمعی در بعد اعتقادی و فرهنگی،
نقش بسیاری داشته است. هدف از ارائه این مقاله شناساندن جای گاه ایثار و فضلیت آن
در آموزه سیاسی شیعه و تصریح آن جهت بالا بردن روحیه ایثار و ایثارگری در افراد و
جامعه است.
رزمندگان فریمانی-ارسال کننده عکس آقای کاظم داوری
دلایل مشروعیت ایثار و شهادت:
الف. آیات قرآن
عنوانی است که بر تلاش و مبارزه با دشمن اطلاق می شود. این که » جهاد در راه
خدا «گروهی ازمؤمنان با جان و مال خویش با خدا معامله می کنند و درمقابل بذل جان و
مال بهشت جاویدان الهی را دریافت می کنند، بر چنین افرادی هم صدق می کند . قبل از
بررسی این دلیل چند نمونه از آیات قرآن را که درباره ی جهاد با تعابیر مختلفی وجود
دارد، می آوریم. این آیات با توجه به اطلاقی که دارند علاوه بر شهادت ناظر به
عملیات استشهادی نیز می باشند :"ان الله اشتری من
المؤمنین انفسهم و اموالهم بان لهم الجنه یقاتلون فی سبیل الله فیقتلون و یقتلون
وعداً علیه حقاً فی التوریة و الانجیل و القرآن ومن اوفی به عهده من الله
فاستبشروا ببیعکم الذی بایعتم به و ذلک هو الفوز العظیم "( توبه/ 111 )
آقای کاظم داوری
در این آیه از معامله ی گروهی از مؤمنان با خدا سخن گفته شده که "جان و
مال خود را به خدا تقدیم می کنند و در مقابل بهشت جاویدان الهی را دریافت می
کنند" "در راه خدا می جنگند، می کشند و کشته می شوند" این دو تعبیر
وعنوان، شامل هر دو گروهی که در سطرهای پیشین معرفی کردیم، می شود؛ هم کسی که به
قصد قربت به میدان جهاد و شهادت قدم می گذارد و به دست دشمن شهید می شود و هم کسی
که با همین انگیزه به مصاف با دشمن می رود و برای نابودی جمعی از دشمنان اقدامی می
کند که خودش هم در ضمن کشته می شود. هر دو با خداوند عقدی منعقد می کنند تا بر
اساس آن جان و مال خود را با بهشت ابدی معامله کنند. بلکه می توان صدق مفهوم» اشتراء «به معنای خرید
جان و مال مؤمن توسط خداوند در برابربهشت( بروجردی ،سید ابراهیم ،تفسیرجامع ،
تهران: انتشارات صدر، چاپ سوم ، 1341 ش، ج 3، ص210 )را در عملیات استشهادی روشن تر
یافت. چون حقیقتاً جانش را به
خدا می فروشد." و من الناس من یشری نفسه ابتغاء الله و الله رؤوف بالعباد )
"بقره/ 2-7 (
رزمندگان فریمانی-ارسال کننده عکس آقای کاظم داوری
این آیه نیز شبیه آیه ی قبلی است که بعضی از انسان ها برای رضایت الهی جان خود
را فدا می کنند و به او واگذار می نمایند.
"جاهدوا باموالکم و انفسکم فی سبیل الله ذلکم خیر لکم ان کنتم تعلمون" )توبه/ 41 (
در این آیه به همه ی مردم دستور می دهد که با اموال و جان های خودتان در راه
خدا جهاد کنید که خیر شما درآن است" "جهاد با مال و جان" نیز
عنوانی است که بر هر دو گروه یاد شده، منطبق است. کسی که به عملیات شهادت طلبانه
اقدام می کند، حقیقتاً در راه خدا مجاهده می کند؛ هم انگیزه اش الهی است و هم هدفش
ضربه زدن به دشمنان خدا و یاری دین اوست. اطلاق لفظ جهاد فی سبیل الله شامل چنین
فردی هم می شود .
"ما کان لاهل المدینه و من حولهم من الاعراب ان یتخلفوا عن رسول الله و لا
یرغبوا بانفسهم عن نفسه ذلک بانهم لا یصیبهم ظما و لا نصب و لا مخمصه فی سبیل الله
و لا یطئون موطئاً یغیظ الکفار و لا ینالون من عدو نیلا الا کتب لهم به عمل صالح
ان الله لا یضیع اجر المحسنین" ( توبه/ 12 )
در این آیه ی مبارکه از این که مسلمانان از دستور رسول خدا سرپیچی نموده و
برای حفظ جان خود پیامبر را حمایت نکنند و بدین وسیله از جان آن حضرت چشم بپوشند،
اظهار ناخشنودی شده و آن را زیبنده ی مسلمانان ندانسته است. سپس از پاداشی که از
ره گذر تحمل تشنگی، خستگی و گرسنگی درراه خدا ومقاومت دربرابر ضربات دشمن نصیب
مسلمانان خواهد شد، سخن می گوید. بدیهی است وقتی که مسلمانان مجاز نباشند برای حفظ
جان خود، از جان پیامبر که در معرض خطر قرار می گیرد، بگذرند و موظف باشند برای
حمایت از پیامبر فداکاری نموده و از جان خود بگذرند و مشکلات را تحمل نمایند، به
طریق اولی چنین وظیفه ای را در راه حفظ دین و حمایت از راه و رسم پیامبر و هدف آن
حضرت بر عهده دارند. پس جانبازی در راه دین خدا نه تنها مانعی ندارد، بلکه
وظیفه ی مسلمانان بوده و از بهترین اعمال به شمار می رود و یکی ازمصادیق بارز
جانبازی درراه دین خدا انجام »عملیات استشهادی« برای ضربه زدن به دشمنان است.
(بروجردی، همان، ص 222 )
»واعدوا لهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخیل ترهبون به عدوالله و عدوکم ) «
انفال/6 (
این آیه به مسلمانان امر می کند که هر قدر توان دارید، ازنیروی انسانی و ادوات
جنگی تدارک ببینید که در برابر مشرکان همواره مهیا باشید( قرشی، سیدعلی اکبر،
قاموس قرآن، دارالکتب الاسلامیه ، چاپ چهارم، 1371 ش، ج 1، ص49 ). دربعضی از
روایات را توان تیراندازی و در بعضی دیگر دژهای مستحکم معنا کرده اند (همان). در
بعضی دیگر با رنگ سیاه خضاب کردن محاسن معنا کرده اند( همان، ص50 ( روشن است که
روایات بیانگر بعضی از مصادیق» قوه« است که متناسب با عصر نزول آیه می باشد. "ترهبون
به عدو الله و عدوکم" به منزله علت این دستور یعنی به منظور ترساندن دشمنان
خدا و دشمنان خود همیشه آماده باشید برخی از فقهاء نتیجه گرفته اند که هر چه، به
آن ترساندن حاصل شود، خوب است. (مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، داراحیاء
التراث العربی، 1379 ق، جلد پنجم ) .
نتیجه آنکه، عناوینی که در آیات یاد شده مطرح است و درباره ی مجاهدان راه خدا
به کار رفته مانند »جهاد با جان«، »معامله با خدا و خریدن بهشت و رضای الهی
دربرابر بذل جان« ، » آمادگی نظامی به منظور ایجاد رعب در دل دشمن« ،»ضرورت فداکاری وجان بازی
در راه حمایت از پیامبر و دین خدا « همگی درباره ی کسانی که با قصد قربت مقابله با
دشمنان دین خدا به عملیات استشهادی اقدام می کنند، صادق است.