مبانی دینی فرهنگ ایثار و شهادت

در پیشگاه خداوند سبحان حمد و شکر بجا می آوریم که نعمت تاسیس جمهوری اسلامی را تحت زعامت و رهبری امام خمینی(ره) بر ما ملت ایران مقرر فرمود؛سلام و درود خداوند بر شهیدان با فضیلتی که قلم و بیان از بازگویی کرامتشان کوتاه است، عزیزانی که بر مقتدای خود پیامبر بزرگ اسلام(ص) در جهت تهذیب و تربیت نسل انسان های با کرامتی چون خود اقتدا کردند. بهشت برین شایسته و برازنده ی شهیدانی باد که جان شیرین خویش را بر ره مقصود نهادند و حقا باید آفرین گفت بر دامان پر مهر و محبت پدران و مادرانی که با گوهر جان شیرین خویش چنین رادمردانی را تربیت کردند و در جهت سیرالی الله سوقشان دادند تا شمع محفل بشریت باشند آفرین گفت که بنا به فرموده ی باغبان لاله ها، همه ی اقتدار و عظمت این نظام الهی و مقدس و همه افتخارات حال و آینده جهان اسلام رهین همت بلند آنهاست.

نوشتار حاضر در زمینه ی «مبانی دینی فرهنگ ایثار و شهادت» تهیه و تنظیم گردیده است. تداوم جریان بیمه کننده ی یاد و راه عاشورا و ترویج و توسعه ی «فرهنگ و ایثار و شهادت» در این کشور بیدار و پایدار که بر محور ولایت این بیداری و پایداری را کسب و حفظ کرده هدف این نوشتار است.

مقدمه:

«ولا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتا بل احیاء عند ربهم یرزقون.»(آل عمران / 169)

مبادا نمایید در دل گمان که آنها که در راه رب جهان

نگشتند کشته نه هم مرده اند که آنان همه تا ابد زنده اند

همیشه به درگاه پروردگار بر آنهاست رزق نکو برقرار

«ای بندگان خدا بدانید، اکنون که زبان ها باز است و گشاده، پیکرها سالم، اندام ها به خدمت آماده و جولانگاه فراخ و گسترده، پیش از آنکه فرصت از دست برود و مرگ شتاب آورد و گریبان بگیرد، به پیشواز مرگ روید و منتظر آموزش نشوید.» (نهج البلاغه / خطبه 187: 632)

با تمسک به آیه ای از کلام الله مجید و پیام زیبایی از مولی الموحدین علی(ع) که خطاب به همه ی رادمردانی است که راه «شهادت» را برگزیده اند و در جستجوی کمال، به سرچشمه حیات راه یافته و سرمست از جرعه «ارجعی الی ربک» به رویت جهان و کشف رضایت حق نایل آمده اند. در این مقاله بر آن شدیم تا به طور اختصار در ضمینه ی «مبانی دینی فرهنگ ایثار و شهادت» مطالبی را از سرعشق و ارادت و در حد بضاعت اندک، به پیشگاه شهیدان عزیز تقدیم نماییم.

در مبنای دینی فرهنگ ایثار و شهادت آمده است که: بی شک هدف حسین بن علی از قیام خونینش با آنکه می دانست خود و یارانش که شایسته ترین افراد روی زمین بودند به شهادت خواهند رسید و خاندانش به اسارت خواهند رفت، تنها توجه دادن مردم به برخی از احکام ظاهری دعوت آنان به نماز و روزه نبود، چرا که جامعه ی آن روز در این حد آشنایی و پای بندی داشتند، بلکه آن نهضت بی نظیر و شگفت انگیز برای باز شناساندن اسلام واقعی از اسلام صوری و به منظور احیای اسلام ناب محمدی در برابر اسلام تحریف شده اموی بود. مسلماً آن جا که هدفی این چنین والا و بزرگ در پیش باشد، تحمل خسارت های فراوان و قربانی شدن شخصیت هایی همچون حسین ابن علی(ع) آسان می نماید. مبارزه ی تا برابر و مقابله ی دلیرانه ی حسین ابن علی (ع) تا پای جان که منجر به واقعه ی و دلخراش کربلا گردید، این درس بزرگ را به مسلمان ها آموخت که حفظ کیان اسلام و دفاع از مرزهای عقیده و ایمان از واجبات است و آن را ارزش و اهمیت بدان پایه است که بجاست بهترین انسان های هر عصر خود را قربانی تحقق آن هدف کنند؛ اگر چه بدانند در کوتاه مدت به این هدف نایل نخواهند شد.

براساس مبانی دینی «فرهنگ ایثار و شهادت» و نهضت اسلامی ایران که در عصر حاضر، عمیق ترین و شورانگیزترین حرکت انقلابی جهان محسوب می شود، تحت تاثیر فرهنگ «ایثار و شهادت» و هدف بزرگ آن پدید آمد. بنیانگذار این نهضت مقدس امام خمینی(ع)، حرکت خود را در عاشورای سال 1342 با این جمله که «الان عصر عاشورا است» آغاز کرد و پانزده خرداد که نقطه ی عطف انقلاب اسلامی است نتیجه ی همان سخنرانی و مصادف با 12 محرم و یکی ا زآثار عاشورای حسینی بود. 

امام در کلامی تاریخی و جودانه به رمز اعتبار 15 خرداد اشاره کردند و فرمودند: «15 خرداد باید در پناه قضیه ی بزرگ عاشورا زنده بماند.» و این از ثمرات عظیم فرهنگ «ایثار و شهادت» بنابراین اگر شهدای 15 خرداد و انقلاب اسلامی و شهدای 8 سال دفاع مقدس را همسنگران شهدای کربلا بنامیم. 

سخنی به گزاف نگفته ایم؛ چرا که در هدف و مرام و مقصد یکی بودند و آن عبارت از تحکیم پایه های عزت و حریّت دینی و دفاع از آرمان نبوّت و امامت بود. 

باید اذعان داشت پیروزی هایی را که نصیب ملت ما شده است نباید به حساب فرد یا جمعیت و دسته و گروهی گذاشت، بلکه در تحلیلی منصفانه باید اعتراف کرد که این آثار از وجود پربرکت امام حسین(ع) و روز عاشورا است و با این حساب 22 بهمن ما نیز یکی از ثمرات وجودی «فرهنگ ایثار و شهادت» است و قیام جهانی حضرت مهدی«عج» و پیروزی آن حضرت نیز جلوه ی کاملی از پرتو خورشید عاشورا خواهد بود در نتیجه توسعه و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت از اهم وظایف مسلمین و مایه ی بقاء و عزت اسلام است و برای تحقق این هدف بزرگ باید بیشترین سعی و تلاش را در شناساندن فرهنگ ایثار و شهادت داشته باشند و امید که خداوند ما را از شفاعت شهیدان محروم نفرماید. 

فرهنگ ایثار و شهادت از دیدگاه قرآن کریم:

آیات زیادی از قرآن کریم به شهادت و شهیدان اختصاص دارد. از جمله آیه ی 169 سوره ی آل عمران که در آغاز مقدمه ی این نوشتار بیان شده و معنای آن چنین است:

گمان نکنیدآنان که در راه خدا کشته شده اند مرده اند بلکه آنان زنده اند و نزد پروردگارشان روزی می خورند. (آل عمران / 169)

دومین آیه که حکایت از فرهنگ ایثار و شهادت دارد سوره ی توبه آیه ی 111 می باشد. «ان الله اشتری من المومنین انفسهم و اموالهم بان لهم الجنه یقاتلون فی سبیل الله فیقتلون و یقتلون.» یعنی: 

برای انسان های موحد چیزی بالاتر از آن نیست که نعمت وجود را در راه رضای معبود به کار گیرند و در راه خدا خرج شوند و فدا گردند. آمادگی برای «فدا شدن» نشانه ی صدق انسان در راه محبت خدا است. خدا مشتری جان ها و مال هاست و در برابر آن بهشت می دهد. (توبه / 111). اولیای خدا در برابر پروردگار، برای خود هیچ شانی قائل نیستند و اگر دین الهی نیازمند مال و جان و حتی آبروی آنان باشد، از نثار آن مضایقه ای ندارند. عزت و عظمت و ارزش دین، تا حدی است که برای بقای آن، انسان های پاک و حجت های الهی فدا می شوند و این فدا شدن را ادای حق الهی می شمارند. 

دین خدا عزیزتر است از وجود ما 

این دست و پا و چشم و سر و جان فدای دوست

در سوره ی حشر، آیه 9، قرآن از مومنانی یاد می کند که با آن که خودشان نیازمندند، دیگران را بر خویشتن مقدم می دارند: «ویوثرون علی انفسهم و لوکان بهم خصاصه.» (حشر / 59)

گذشتن از خاسته های خود و نیز چشم پوشیدن از آنچه مورد علاقه ی انسان است، به خاطر دیگری و در راه دیگری «ایثار» است. اوج ایثار، ایثار خون و جان است. ایثار گر کسی است که حاضر باشد هستی و جان خود را برای دین خدا فدا کند، یا در راه رضای او از تمنیات خویش بگذرد. 

در مبنای دینی «فرهنگ ایثار و شهادت» از جمله قرآن کریم، آیات زیادی در زمینه ی «شهید و شهادت» آمده است که در این مقاله ی مختصر به ذکر شماره ی آیات و سوره ها می پردازیم. 

سوره ی اسراء، آیه ی 81 «ان باطل کان زهوقا»، در تقابل حق و باطل، طبق آنچه قرآن کریم تعیین می کند، «حق» ماندگار و استوار است و «باطل» رفتنی است و ناپایدار. 

سوره ی منافقون، آیه ی 8.

سوره ی انبیاء، آیه ی 18، که اشاره به باطل ستیزی در تاریخ بشری و فرهنگ ایثار و شهادت دارد. 

سوره ی آل عمران، آیه ی 179، 152، کهب رای جدا سازی پاکان از غیر پاکان در فرهنگ ایثار و شهادت است.

سوره ی قصص آیه ی 21 و آیه ی 22.

سوره ی اعراف، آیه ی 85؛ سوره ی هود، آیه ی 85، سوره ی شعرا آیه ی 183 که هر سه آیه اشاره به شناخت ارزش جان آدمی در فرهنگ ایثار و شهادت دارد. 

سوره ی اسراء آیه ی 70 و 81 به تکریم فرزندان آدم و تطهیر نمودن دامان انسان و انسانیّت از پلیدی های ذلت و پستی و خواری اشاره دارد.

سوره ی روم، آیه ی 40.

سوره ی بقره آیات 54، 186، 194 و 286.

سوره ی روم، آیه ی 7.

سوره ی رعد، آیات 39، 24 و 17.

سوره ی بقره، آیات 260، 100 و 156.

سوره ی یونس، آیه ی 13.

سوره ی فجر، آیات 27 و 28.

سوره ی عنکبوت، آیه ی 64.

سوره ی علق، آیه ی 8.

سوره ی مؤمن، آیه ی 60.

سوره ی زمر، آیات 10 و 42.

سوره ی نجم آیه ی 42.

سوره ی صافات، آیه ی 102.

سوره ی محمد، آیه ی 36.

سوره ی واقعه، آیات 10 و 11.

سوره ی انشقاق، آیه ی 6.

سوره ی ابراهیم آیه ی 27.

سوره ی انفال، آیه ی 29.

و آیات زیاد دیگری که هر کدام به نوعی اشاره به فرهنگ ایثار و شهادت دارد. مطالعه کنندگان ارجمند می توانند آیات فوق را پس از مطالعه و بررسی مورد توجه و دقت قرار دهند. 

فرهنگ ایثار و شهادت از دیدگاه نهج البلاغه:

«فرهنگ ایثار و شهادت» حضور شگرف انسانیت در هر جا و هر روز. مانده ی بزرگ و روح انسان است، در تداوم اعصار. محتوای راستین زمان است، در ملکوت زمین. ضربان قلب خورشید است در سینه ی خاک. تجسم اعلای وجدان بزرگ است، در دادگاه روزگار. حضور نور است، در سیطره ی بی امان ظلمت... صلابت شجاعت انسان است، در تجلیگاه ایمان و براستی «فرهنگ عظیم ایثار و شهادت» طواف خون است در احرام فریاد... تجلی کعبه است، در میقات خون. شفق خون بار است در فجر آگاهی. بارش خونین لحظه هاست، بر ارواح خروشان. باز خوان تورات و انجیل و زبور است، در معبد اقدام. 

حنجره ی خونین کوه «حراء» است، در ستیغ ابلاغ و تجدید مطلع رجزهای «بدر» است و «حنین». انفجار نماز است در شهادت و انفجار شهادت است در نماز. بانگ رسای همه ی انسان هاست، در همه ی تاریخ، از همه ی حنجره های پاک خدایی، خصوصاً شهید راه محراب حضرت علی(ع) و اینک فرهنگ ایثار و شهادت از دیدگاه نهج البلاغه: خطبه ی 181 نهج البلاغه در زمینه ی فرهنگ ایثار و شهادت اذعان می دارد که: «کسی که از دنیا دل بریده و به آن سرا دل بسته است، به زندگی زبونانه تن نمی دهد هیچگونه مصلحت اندیشی را تاب نمی آورد، شجاعانه در برابر ستم و درویی می ایستد و از هیچ چیز نمی هراسد. آنکه شوق مرگ سرخ دارد، از دنیا دل بریده، فریفته ی زینت ها و زیورهایش نمی شود. این انسان چنان ارجمند است که یادش در خاطر حجت خداوند نقش می بندد.»

امام علی(ع) با عباراتی حسرت بار از یاران شهیدش چنین یاد می کند: «... بندگان نیک خداوند آهنگ رفتن کردند و ارزش های ناچیز و ناپایدار نیا را بر ارزش های فراوان و فناپذیر آخرت برگزیدند. آری، برادران هم رزمی که خون شان در صفین فرو ریخت، از این که امروز زنده نیستند – تا خوراکشان غم و نوشابه شان خوناب دل باشد – هیچ زیانی نکردند ایشان با جرئت بر این حقیقت تاکید می کند که آنان به دیدار خداوند شتفافتند، پس پاداششان را به کمال پرداخت و در پی سال های نگرانی و ترس در سرای امنیت مقامشان داد.»

فرهنگ ایثار و شهادت از دیدگاه امام حسین(ع)

با آن همه بهره برداری های حماسی، مبارزاتی، تربیتی و معنوی که تاکنون از فرهنگ ایثار و شهادت انجام گرفته، به نظر می رسد که غنای این فرهنگ خدایی، بسیار بیشتر از آن است که تاکنون مطرح بوده است. امروزیان و آیندگان پیوسته باید از این کوثر ایمان و یقین بنوشند و سیراب شوند و تشنگان حقیقت ناب را هم سیراب سازند. از این رو، با همه ی کارهایی که تاکنون در شناختن و شناساندن این فرهنگ ماندگار انجام یافته است. زمینه ی چنین تلاش های فرهنگی همچنان باقی است و هر زمان به شکلی و در قالبی نوتر، می توان درسهایی از فرهنگ ایثار و شهادت تئوین کرد و آموخت و نشر داد تاجهان و جان های حق جو، مجذوب جلوه ها و زیبایی های این فرهنگ حماسی و خدایی شوند. پس فرهنگ ایثار و شهادت برای همه و همیشه «پیام» می سازد که ما همواره پای «درس»های این کلاس ابدی بنشینیم و به مراتب بالاتری از ایمان، دین شناسی، شناخت تکلیف و عمل به وظیفه برسیم.

در سخنان امام حسین (ع) و یاران او، مفاهیم بلندی از فرهنگ ایثار و شهادت در محورهای خداشناسی، رسالت انبیاء، نقش وحی و قرآن در ندگی، اصالت دین و گمراهی بدعتگذاران، زندگی ابدی و حیات پس از مرگ، بهشت و جهنم، حساب و جزا و عذاب، شفاعت، حقانیت امامان برای ولایت و خلافت، وظیفه ی مردم نسبت به حج الهی، نفاق دنیاپرستان، استفاده از عقاید دینی برای اغفال مردم و... دیده می شود که جای مطالعه دارد.

امام حسین(ع) پیشاپیش، از شهادت خود با خبر بود و جزییات آن را هم میدانست. پیامبر اکرم(ص)نیز مکرر این حادثه را پیشگویی کرده بود. این علم و اطلاع قبلی نه تنها رای او را بر ادامه ی راه ورود به میدان جهاد و شهادت، سس یا آمیخته به تردید نکرد، بلکه شهادت طلبی او را افزون تر ساخت. آن حضرت با همین ایمان و باور،به کربلا آمد و به جهاد پرداخت و عاشقانه به دیدار خدا رفت. اینک فرهنگ ایثار و شهادت از دیدگاه امام حسین(ع) شهید فرهنگ پیشرو انسانیت راه بررسی می کنیم:

صبح عاشورا وقتی سپاه کوفه با همهمه رو به اردوگاه امام تاختندف دستان نیایشگر امام حسین رو به آسمان ها بود و چنین می گفت:

خدایا! در هر گرفتاری و شدت، تکیه گاه و امید تویی و در هر حادثه که برایم پیش آید، پشتوانه ی منی، چه بسا در سختی ها و گرفتاری ها تنها به درگاه تو روی آورده و دست نیاز و دعا به آستانت گشودم و تو آن را بر طرف ساختی. (مجلسی، 4 / 1403)

این حالت و روحیه، جلوه ی بیرونی عقیده ی قلبی به مبدا و یقین به نصرت الهی است و توحید در دعا و طلب را می رساند.

عقیده به مبدا و معاد، مهمترین عامل جهاد و فداکاری در راه خداست و بدون آن،هیچ رزمنده ای معتقدانه در صحنه ی دفاع قدم نمی گزارد و خود را که در جنگی که به شهادت منتهی می شود، برنده نمی داند. بدون عقیده به هیات آخروی، با چه انگیزه ای می توان از جهاد و جانبازی استقبال کرد؟ از این رو چنین اعتقادی در کلمات امام حسین(ع) و اشعار و رجزهای او و یارانش، نقشی محوری دارد و به برجسته ترین شکل، خود را نشان می دهد. امام حسین(ع) روز عاشورا وقتی بی تابی خواهرش را می بیند، این فلسفه ی بلند را یادآور می شود و می فرمایند:

«خواهرم! خدا را در نظر داشته باش. بدان که همه ی زمینیان می میرند، آسمانیان هم نمی مانند. هر چیزی جز وجه خدا که آفریدگار هستی است، از بین رفتنی است. خداوند همگان را دوباره برمی انگیزد...» (موسوعه کلمات الامام حسین، 405، 404)

فرهنگ ایثار و شهادت از دیدگاه امام علی(ع):

شهادت در منظر علی(ع) محبوبی گم شده است که تا به آن نرسد آرام نمی گیرد و آب حیاتی است که تشنگان بی رمق و از نفس افتاده را سیراب می کند؛ از این رو بزرگ انسان تاریخ بشری، وقتی در محراب مسجد زخم شهادت برمی دارد، عاشقانه ندا سر می دهد «فزت و رب الکعبه». آن حضرت در خطبه ی 54 نهج البلاغه در این باره می فرماید:

«سوگند به خدا هیچ باکی ندارم از داخل شدن در مرگ یا این که مرگ ناگاه مرا دریابد.» او خود، بی آنکه ذره ای هراس به خود راه دهد، پیشتاز صحنه های جنگ بود: «به خدا سوگند اگر من تنها و با ایشان روبه رو شوم و آنها همه روی زمین را پر کرده باشند، باک نداشته و نمی هراسم... و من به ملاقات خدا مشتاق بوده و انتظار نیکویی پاداش او را امیدوارانه دارم.» (نهج البلاغه، نامه 62، ص 1050) حضرت در خطبه ی 27 نهج البلاغه درباره ی جهاد فی سبیل الله و ترغیب یارانش به این امر می فرماید: «جهاد دری است از درهای بهشت که خداوند آن را به روی خواص دوستان خود گشوده و لباس تقوا و پرهیزگاری است و زره ی محکم حق تعالی و سپر قوی او است. پس هرگاه از آن دوری کند، خداوند جامه ی ذلت و ردای بلا را بر او می پوشاند.» چه شیرین است سخن مولا آنگاه که در میدان کار زار، اشتیاق عاشقان الله به ملاقات معبودشان را چنین توصیف می کند و عطش تشنگان دیدار حق را فزونی می بخشد: ایشان در خطبه ی 124 نهج البلاغه در این باره چنین می فرمایند:

«مجاهدان شهادت طلب چنان به سوی خدا پر می کشیدند که تشنگان به جانب آب. بهشت در پرتو آذرخش نیزه ها است. امروز خبرها در بوته ی آزمون ارزیابی می شوند و به خدا سوگند که اشتیاق من به صحنه ی نبرد و رویارو شدن با دشمن، بیش از شوقی است که آنان به خانه مان خود دارند.» طالب شهادت در کلام علی «الرانح الی الله» نام گرفته است؛ یعنی کسی که به سوی خدا بال گشاده، جانب او پرواز می کند و چنان تشنه ای که آب می جوید، مشتاق آرام گرفتن در آغوش خدا است.

فرهنگ ایثار و شهادت از دیدگاه امام راحل

در انقلاب اسلامی، سنت و سیره ی معصومین(ع) جایگزین اسلام خرافه و بدعت شد و اسلام جهاد و شهادت، جایگزین اسلام قعود و اسارت و ذلت گردید. فرهنگ ایثار و شهادت از علل محدثه ی انقلاب اسلامی بوده و می توان نتیجه گرفت که از علل مبقیه نیز می باشد. امام خمینی(ره) این سالک الی الله و عبدصالح خدا با رهبری بی نظیر و دم عیسوی خود روح ایثار و شهادت را در جان های بی رمقی دمید که سالیان سال با پذیرش سلطه شاهد به تاراج رفتن سرمایه های مادی و معنوی خود بودند. 

جایگاه اهل بیت پیامبر(ص) در جامعه ی اسلامی نیز از همین زاویه قابل طرح است و نیز اصل مسئله ی رسالت حضرت محمد (ص) و قرآن و وحی و شفاعت و... هر کدام به نحوی که دارای پیام است، در فرهنگ ایثار و شهادت مورد مطالعه قرار می گیرد با هم محواهای عقیدتی که در مجموعه ی این حماسه متجلی است، هم اساس نهضت کربلا که برای حفظ باورهای ناب از زوال تحریف بود. این هدف مهمی بود که شهید بزرگی همچون ابا عبدالله الحسین (ع) فدای تحقق آن شد. امام خمینی «قدس سره» می فرماید:

«شخصیت عظیمی که از عصاره ی وحی الهی تغذیه و در خاندان سید رسل محمد مصطفی و سید اولیاء علی مرتضی تربیت و در دامن صدیقه ی طاهره بزرگ شده بود، قیام کرد و با فداکاری بی نظیر و نهضت الهی خود، واقعه ی بزرگی را به وجود آورد که کاخ ستمگران را فرو ریخت و مکتب اسلام را نجات بخشید.» (امام خمینی، 181: 1361).

در مبانی دینی فرهنگ ایثار و شهادت اشاره گردیده که شهادت مظلومانه ی امام حسین (ع) برای نجات دین اسلام بود. در این رابطه سخن زیبایی از حضرت امام خمینی (ره) را می خوانیم: 

«ما باید سعی کنیم تا حصارهای جهل و خرافه را شکسته، تا به سرچشمه ی زلال اسلام ناب محمدی(ص) برسیم و امروز غریب ترین چیزها در دنیا همین اسلام است و نجات آن قربانی می خواهد و دعا کنید من نیز یکی از قربانی های آن گردم.» (همان، 41)

فرهنگ ایثار و شهادت از دیدگاه مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای

فرمانده ی معظم کل قوا، حضرت آیت الله العظمی خامنه ای درخصوص فرهنگ ایثار و شهادت می فرماید:

«پاسدار انقلاب اسلامی، آگاهانه راه حسین(ع) را که ادامه ی راه انبیاء الهی است، انتخاب می کند و در این راه، فروغ خون حسین(ع) و شهیدان گلگون کفن کربلا را چراغ راه خویش قرار می دهد.» (پیام به سمینار سراسری سپاه، تیر ماه سال 1362.)

آیت الله خامنه ای در سخنرانی در جمع فرماندهان و بسیجیان لشکر 27 محمدرسول الله (ص) فرمودند: 

«درس های عاشورا جدا است، درس شجاعت و درس چه و درس چه؛ از درس های عاشورا مهمتر، «عبرت»های عاشورا است.»

جمع بندی و نتیجه گیری: 

با توجه به مطالبی که به طور اختصار در مورد «مبانی دینی فرهنگ ایثار و شهادت» در این نوشتار جمع آوری گردید، می توان اذعان داشت که این فرهنگ حیات بخش و عزت آفرین در حقیقت، منظومه ای کامل از اندیشه های ناب اسلامی و تدابیر هدایت گرانه ای است که شناخت ابعاد مختلف آن، هر انسان آزاده ای را برای دست یابی به الگوهای عملی و عینی زندگی الهی و شرافت مندانه رهنمون می سازد. احیاء، توسعه و یادآوری خاطره ی عظیم و جاودانه ی عاشورا و فرهنگ ظلم ستیز آن، یعنی فرهنگ ایثار و شهادت، همواره برکات فراوانی داشته و دارد و در این مورد، شناخت ما از « مبانی دینی فرهنگ ایثار و شهادت» کاملاً ضروری است. سعی ما در این مقاله، تعیین هر چه بهتر اهداف، اصول و آرمان های فرهنگ ایثار و شهادت این حادثه ی عظیم بود که استمرار این حادثه در بستر تاریخ تحولات جوامع اسلامی، همواره جهاد جبهه ی حق در برابر باطل قلمداد می گردد. فرهنگ ایثار و شهادت عنوانی است برای رویکردی تربیتی به بزرگترین حماسه ی انسانی. حماسه ای فرا تاریخی و فرا جغرافیایی برای دمیدن روح حقیقت انسانی در همگان و راهنمایی مردم به سوی تعالی. راهی که حسین(ع) در تعریف زندگی نشان داد راه حیرت و عزت است و پرچمی که فرا راه همه آزادی خواهان و شهادت طلبان برافراشت تا قیام قیامت است. عظمت فرهنگ ایثار و شهادت هر عقل منصف و آزادی خواهی را متحیر و متاثر از خود ساخته و فرا راه نجات هر نهضت از یوغ بردگی و بندگی قرار داده است. گاندی رهبر بزرگ هند، به تاسی از فرهنگ ایثار و شهادت گفته است: «من مبارزه را از شهیدان عاشورا آموختم.» حسین(ع) با برافراشتن پرچم حماسه ی کربلا و عاشورا، فرهنگی را بنیان گذاشت که مردم در آن به نیکوترین و والاترین تربیت، «تربیت نبوی و تربیت علوی» دست یابند و در نهایت در یک نتیجه گیری کلی می توان بیان داشت که: عبرت های نهفته در فرهنگ ایثار و شهادت، اگر بازشناسی و درمان نگردد ممکن است خطرات زیادی در کمین جامعه ی امروز ما و بر سر راه انقلاب و انقلابیون ما قرار گیرد. 

اگر در شرایط نیاز جامعه و انقلاب، به خون و جان بازی و شهادت، از حضور در صحنه ی دفاع از ارزش ها پرهیز کنند، اگر دچار تفرقه شوند، اگر بر محور ولایت فقیه و رهبری امت منجسم نباشند، اگر برای دست یافتن به پول و پست و مقام، ارزش ها و آرمان ها را زیر پا بگذارند، اگر به وظیفه ی امر به معروف و نهی از منکر عمل نکنند، اگر ساده لوحانه، فریب شایعات و بوق های تبلیغاتی دشمن را بخورند، در فرهنگ ایثار و شهادت، عاشورا دوباره تکرار خواهد شد و اسلام ضربه خواهد خورد و مظلومیت مضاعفی برای مسلمانان و جبهه ی حق پیش خواهد آمد. بنابراین: رسالت پیام آن خون ها و مجاهدت ها و شهادت ها به فرزندان خویش و ملت های دیگر است؛ زیرا: راه و رسم شهادت باطل شدنی نیست و این ملت ها و آیندگان هستند که به راه شهیدان اقتدا خواهند نمود و همین تربت پاک شهیدان است که تا قیامت مزار عاشقان و عارفان و دلسوختگان و دارالشفای آزادگان خواهد بود. 

پروردگارا! خداوندا! تو را قسم می دهیم به محبوبیت حسین(ع) ما را برای برخورداری از فرهنگ ایثار و شهادت آماده بفرما و همانگونه که گذشتگان ما، نیکان ما، این فرهنگ عظیم خدایی به ما معرفی کردند و دامان علی و آل علی را به ما سپردند، ما را موفق بفرما تا دامان علی و آل علی و حسین(ع) را به نسل های آینده و به فرزندانمان بسپاریم!

منابع و مآخذ:

1. قرآن کریم.

2. نهج البلاغه، سیدرضی، ترجمه فیض الاسلام، تهران.

3. ابن اثیر. الکامل. (1403). موسسه ی الوفا.

4. ابن شهر آشوب، مناقب. قم.

5. ابو محمد بن اعثم الکوفی. الفتوح. دارلندوه الجدیده. بیروت.

28. اربلی. کشف الغمه.

6. شیخ مفید. ارشاد. (1413). قم: چاپ کنگره ی هزار. شیخ مفید.

7. امام خمینی، صحیفه ی نور. (1361). تهران: وزارت ارشاد.

8. امام خمینی، کلمات قصار. موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

9. جعفری، محمدتقی. امام حسین شهید فرهنگ پیشرو انسانیت. 1381.

10. حکیمی، محمدرضا. عاشورا مظلومیتی مضاعف. (1381). قم.

11. خامنه ای، سید علی. سخنرانی آیت الله خامنه ای در جمع فرماندهان و بسیجان لشکر 27 محمدرسول الله، عاشورای 1372 ش، روزنامه ی جمهوری اسلامی، (26/2/76).

12. سید بن طاووس، لهوف. (1385). نجف: مکتبه الحیدریه. 

13. شریعتی، علی. حسین وارث آدم. (1380). تهران: قلم.

14. شهیدی، سید جعفر شهید. عزت و افتخار حسینی. (1382).

15. طریحی، فخرالدین. مجمع البحرین. دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

16. علامه مجلسی. بهارالانوار. (1403). موسسه ی الوفا.

17. فیروزآباد، محمد. القاموس المحیط.

18. کرمانی، طوبی. شهیدو شهادت. (1381). انتشارات اداره آموزش های سیاسی نمایندگی ولی فقیه در سپاه. 

19. کلینی، محمدبن یعقوب. (1388). دارالکتب اسلامیه.

20. لاهوری، اقبال. کلیات اشعار فارسی. (1366). تهران: سازمان انتشارات جاویدان.

21. مازندرانی، محمد مهدی. معالی السبطین.

22. محدثی، جواد. فرهنگ عاشورا. (1374). قم: معروف.

23. مجله الغری، چاپ نجف، شماره ماه ربیع الاول، 1381 ق، به نقل از محمدرضا حکیمی، قیام جاودانه، چاپ اول، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1373، ش، ص 87.

24. محدثی جواد. پیام های عاشورا. (1381). انتشارات اداره آموزش های سیاسی نمایندگی ولی فقیه در سپاه. 

25. مطهری، مرتضی. حماسه ی حسینی. (1380). انتشارات صدرا.

26. مقتل خوارزمی.

27. موسوعه کلمات الامام حسین، ج7.

28. نجفی، محمدحسن. جواهر الکلام.

29. نوار آخرین جلسه محاکمه خسرو گلسرخی.

30. هاشمی نژاد، سید عبدالکریم. درسی که حسین(ع) به انسان ها آموخت. (1353). موسسه انتشارات فراهانی.

پژوهشگر: طاهره انصاری (لیسانس زبان و ادبیات فارسی / مدیر دبیرستان امام خمینی(ره))