بیان مسئله:
دریک فرایند طبیعی برای شکل گیری فرهنگی خاص،ابتدا افراد جامعه نسبت به
موضوعات وعناصر تشکیل دهندهی آن فرهنگ و مسایل مطرح در آن آشنایی پیدا می کنند و
سپس با آگاهی یافتن از مزایا و آثار موجود درآن، انگیزه و تمایل لازم نسبت به آن
فرهنگ وجودشان را فرا می گیرد. آنگاه برای دستیابی و بهره مندی ازآنچه شناخته اند
دست به تلاش و کوشش خواهند زد.بدین صورت فرهنگ مورد نظر گلیم خویش را در آن جامعه
پهن کرده و همگان را به مهمانی بر سرخان فر اهم شده دعوت خواهد نمود. بنابراین
چنانچه اجتماعی بخواهد ازفرهنگ سازنده ودستاوردهای پیش برندهی ایثار و شهادت بهره
مند گردد لازم است آگاهانه، هدفمند وبرنامه ریزی شده برای ایجاد وگسترش این فرهنگ
سعی و کوشش کرده و هر یک از عوامل تأثیرگذار در این عرصه را به گونه ای چینش کند
که در جمع، از کارکرد مناسب آنها به اهداف گرانسنگ خویش نایل آید.درفرهنگ بشری،
همیشه انسان های فداکار مورد احترام بوده اند.حتی کسانی که شهامت از خود گذشتگی
ندارند ، در برابر عظمت انسان های از جان گذشته ، خضوع می کنند و زبان به تحسین
آنان می گشایند .
اهمیت وضرورت تحقیق:
در فرهنگ دین ،ایثار و شهادت علاوه بر نیکنام ،دارای ارزش معنوی و روحانی
است.انسان فداکار،ازعلائق خویش در راه هدف های متعالی،می گذرد،تا به رضایت حضرت حق
دست یابد. قداست شهیدبر اصولی چون از اویی و به سوی اویی،کرامت و منزلت انسان
،پویایی انسان،کمال نیکوی ،مسابقه در نیکی ها،مرگ آگاهانه،اخلاص، زندگی راستین
وتأسی به الگوهای جاودانه متکی است. واژه شهید از اسماء الله می باشد . شهید
مسلمانی است که این واژه در لغت به معانی مختلف به کار رفته است .دراصطلاح ادبیات
اسلامی به مساله شهادت رویکردی ویژه دارد .در قرآن در راه خدا کشته شود کریم ماده
شهد یکصدوشصت( 160 )بار به صورت مشتقات مختلف ذکر شده است واحادیث متعدد نبوی و
مروی از ائمه مساله شهید و شهادت را چون میراثی عظیم به ما رسانیده است.شعرعربی
دوره اسلامی با توجه خاص به این موضوع،میزان تعهد خود رابه ادبیات متعهد به اثبات
رسانده است.حسان ابن ثابت،کعب بن مالک و عبدالله رواحه و شمار کثیری از شاعران
مسلمان در این دوره در پاسداری ازحریم دین حق،با ایمان وسلاح لسان به جنگ با کفار
رفته وآنگاه که درصحنه کارزارشاهد نبرداسلام و کفر هستند،با ترسیم دلاوری های جهادگران
و دشمن تازیهایشان تاریخی هنرمندانه ومکتوب ازآن دوره برجای گذاردند،این اسنادهم
اکنون در زمره شواهد تاریخی دوره صدر اسلام محسوب می شود. چنانچه جامعه ای خواهان
برخورداری از نسلی با عزت و آماده ی ایثار و شهادت است باید بطور بنیادی به
فرهنگسازی در این زمینه پرداخته وعوامل تأثیرگذاردر این عرصه راشناسایی کرده
وباتمام ظرفیت وتوان برای هرکدام از آنها برنامه ریزی نماید.
اهداف تحقیق: هدف کلی :مفهوم شناسی فرهنگ ایثار وشهادت وارتقا این فرهنگ بین
نسل جوان
اهداف جزئی: ایثار وشهادت درقرآن - ایثار وشهادت درروایات واحادیث معصومین-
ایثار وفداکاری در قبایل مختلف – بازشناسی مبانی ایثار وشهادت برای نسل جوان
روش تحقیق: روش پژوهش :مستندمابراین مطالب آیات قرآنی وروایات معصومین وهمچنین
نظرشاعران ونویسندگان نامی وآراعرفا وفرزانگان دراین زمینه می باشد.(کتابخانه ای
-توصیفی)
مقدمه
شهادت هنر مردان خداست و شهیدان هنرمندانی بزرگ، در بازنمایی وترسیم مفاهیم
تعالی انسان خاکی اند. گام زدن در راه کسب دانش وخرد ناب نیز جهادی است که انسان
جوینده را به سرچشمه های حقیقت و لطف الهی رهنمون می سازد. هرکس که گام دراین دو
راه نهاد، بدون شک اجری عظیم نزد پروردگار خواهد داشت وچه مقامی والاتر از اینکه
در هردو جهاد، سربلند و آزاده ای وارسته شوی
دراسلام و زبان قرآن و زبان اهل بیت معصومین، شهادت گزینش مرگ سرخ متکی بر
شناخت و آگاهی و بر مبنای آزادی و اختیار در مبارزه علیه موانع تکامل و خطوط
انحرافی و طاغوتی است که مجاهد با همه ی منطق و شعورو بیداری و بینایی وحضورخود
انتخاب می کند،رسوا می کند،انشاء می کند وحیات یک ملت و تاریخ را تضمین می کند .
شهادت یکی از حقایق قرآنی است که در موارد متعدد یاد شده و دارای معنای وسیعی این
خون است. شهادت خون دوباره ای است که به کالبد نیمه جان جامعه وارد می شود و عنصر
لطیف حیاتی، در نظام اجتماعی به عنوان گویاترین و موثرترین عامل تبلیغ وآگاهی
وسازندگی است. شهادت به معنای واقع و کامل کلمه ابتدا « و ذاتا » متعلق به
پروردگار متعال می باشد « ان الله کان علی کل شیئی شهیدا » بی تردید خداوند بر همه
چیز گواه و شاهد است » در مرتبه ی بعد شهادت از ویژگی های پیامبر و ملائکه الله
است. (نساء، 33 ) " یا ایها النبی انا ارسلناک شاهدا و مبشرا و نذیرا
"ای پیامبر ما تو رافرستادیم تاشاهد همگان ومژده دهنده دوستان وترساننده ی
دشمنان باشی. (احزاب، 45 ) اسلام با طرح شهادت نه تنها تحول نوینی
در مساله مرگ ایجاد کرده، بلکه از او به عنوان حیات جاوید و زندگی راستین نام برده
و در حقیقت شهادت را تولدی دوباره می داند. وقتی که انسا ن ها شهادت را یک ارزش و
شهادت خواهی را به عنوان والاترین آرمان خود برگزیدند و انتخاب می کنند و در
جستجوی آن، حجاب ها و موانع را در هم می شکنند، بارزترین خصلتی که در مسلمانان
مجاهد متجلی م یشود مانع براندازی و بت شکنی است. شهادت جهاد رنگین و سرخ رنگ است
و رنگ خون دارد، خونی که به پیشگاه مقدس الهی تقدیم می شود . شهادت قربانی کردن در
راه حق است. شهادت وقتی است که هدف، حق باشد و آرمان خدا باشد. شهید نزد همه ی
جهانیان مقامی بلند و منزلتی ارجمند دارد. همه کس شهید را به دیده
احترام می نگرد ولی نزد پیروان قرآنی مقامی بالاتر و منزلتی والاتر دارد .اسلام در
معنی شهید با اقوام دیگر اختلاف نظر دارد. پاداش شهیدی در اسلام
رضوان الله می باشد که مقامی از آن بالاتر و سعادتی ازآن بیشتر وبرترنخواهد بود
.شهادت خواهی دراسلام بسیار پرارزش است.ازجمله ی ایثارها، ایثار جان است و خون،
آنچه که در فرهنگ مذهبی و با عنوان شهادت بیان می شود ارزش « قتل فی سبیل الله » و
اسلامی بسیاردارد.شهادت خواهی زمانی که تعیین کننده ی استراتژی جنگ است،این آرمان
است که هنرمی آفریند، خلاقیت می بخشد،ابداع وابتکارمی آورد وبالاخره زندگی وحیات
وهمه چیز،وبه رهبری زمینه می دهدوامکان می دهد که ابتکار عمل دردست گرفته وسیاست
حاکم برجنگ راتعیین نموده وفرماندهی کندهمان گونه که امروزدررابطه بین امام وامت
قهرمان متبلور است واین رهبری است که باید پیروز شود و بر این اساس است که شهادت
یک ارزش می شود.
فرهنگ شهادت
مجموعه ای از اعتقادات و آموزه هایی است که باعث شکل گیری روحیه ی شجاعت ،
مبارزه و جهاد در راه خدای متعال و نهایتاً کشته شدن در راه ایمان و عقیده است .
محور اصلی این فرهنگ نیز همان شهید و انگیزه های متقن و مقدسی است که او را به سمت
شهادت طلبی سوق می دهد . (پژوهشگاه فرهنگ ، هنر و ارتباطات ، 1381 )
واژه ی شهید
شهید و شهادت طلبی از جمله عبارات مقدس و قابل احترام در کلیه ی جوامع و ادیان
مختلف است که قدمت زیادی( حتی قبل از ظهور دین اسلام ) دارد . این واژه ی مقدس
تداعی کننده ی بسیاری از صفات حسنه و مورد احترام انسانها از قبیل:فداکاری ، شجاعت
، آزادگی ، عزت و غیره می باشد . و صرفاً از زاویه ی مذهبی و اعتقادی به آن توجه
نشده است . درطول تاریخ بشریت انسانهایی بوده و هستند که از گرانقدر ترین هدیه ی
الهی به ودیعت گذاشته شده در کالبد آنها به راحتی صرف نظر کرده و این گوهر ارزشمند
جان خود را در نهایت آگاهی و اخلاص با خالق خویش معامله کرده اند . شهادت بالاترین
آزمایشی است که شهید با موفقیت ازآن بیرون می آید رستگاری وجایگاه رفیع او درجنت
نعیم الهی تضمین خواهد شد . آری شهداء همان انسانهای بزرگ وارزشمندی هستند که برای
جلب رضایت معبودازهمه ی هستی وحق حیات خود دراین دنیای فانی انقلاب اسلامی گذشته و
از نثارعزیزترین سرمایه ی خود درراه جانان دریغ نکرده اند ایران و جنگ تحمیلی (
هشت سال دفاع مقدس ) از جمله وقایعی بود که شهادت را در عرصه ی نظر و عمل معنا
نمود و امروز با گذشت 31 سال از پیروزی انقلاب اسلامی جامعه ی ایران با تقدیم 219
هزار شهید ، در مرحله ی تثبیت پایه ها و سیر تکاملی خود است ، و از آنجا که ظهور
پدیده انقلاب اسلامی و ثبات نظام اجتماعی برآمده از آن ، مدیون هزاران شهیدی است
که به دفاع از میهن و مکتب خود برخاسته و خویشتن را در راه آن قربانی نموده اند .
لذا توجه به شهیدان و معرفی و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه، مخصوصاً در بین
نسل جوان لازم و ضروری می باشد . (پاسدار اسلام 1382 ش 266 )
شهید و شهادت در آیات قرآن
ادبیات دینی با این واژه تعاملی چندان دارد.در قرآن کریم ماده شهد 160 بار به
صورت مشتقات مختلف ذکر شده که واژه شهید 35 باروجمع آن شهدا 20 بارو مثنی آن
شهیدین 1 باربه کار رفته است علاوه برآیات قرآن،روایات اسلامی نیزدر پرداختن به
مساله شهید وشهادت،ازچنان غنایی برخوردارند که خود تحقیقاتی مفصل ومستقل می
طلبد.وسایل شیعه،مستدرک،بحارالانوار،میزان الحکمه ، نورالثقلین،کنزالعمال
ودیگرمنابع اسلامی بابهره گیری از کلام پیامبر اسلام (ص)وامامان معصوم
(ع)،دیدگاه دینی رادرباب بار معنایی که واژگان شهید وشهادت ازآن برخورداراست واجر
منزلتی که اسلام برای شهید بر می شمارد تبیین نموده اند. (قرائتی 1377 ).در قرآن
کریم آیات بسیاری می باشد که مستقیم و یا غیر مستقیم مربوط به شهید و شهادت و فضائل
و مناقب و خصائل آنها می باشد،ولی بدلیل قلت بضاعت این حقیر ومحدودیت مقاله نمی
توان به همه ی آن نکات و دقت ها و اشارت هایی که دراین خصوص درکلام الهی هست حتی
درحدمحدود پرداخت؛ لذا به آنچه ذکر شد بسنده می شودقرآن در آیات 169 تا 175 سوره
آل عمران به مقام شهیدان می پردازد." البته نپندارید که شهیدان راه خدا مرده
اند بلکه زنده به حیات ابدی شدند و در نزد خدا متنعم خواهند بود. آنان به فضل ورحمتی که از
خداوند نصیبشان گردیده شادمان اند و به آن مؤمنان که هنوز به آنها نپیوسته اند و
بعداً در پی آنها به راه آخرت خواهند شتافت مژده دهند که از مردن هیچ نترسند و از
فوت متاع دنیا هیچ غم مخورند.و آنها را بشارت به نعمت و فضل خدا دهند و اینکه
خداوند اجر اهل ایمان را هرگز ضایع نگرداند آیات 169 تا 171 سوره آل عمران:
« ولا تحسبنَّ الَّذینَ قُتلُوا فی سبِیلِ اللَّه أَمواتَا بلْ أَحیاء عند
ربِّهِم یرْزقُون ( 169 ) فَرِحینَ بِما ءاتَاهم اللَّه من فَضله و یستَبشرُونَ
بِالَّذینَ لَم یلْحقُوا بهِم مّنْ خَلْفهِم أَلاخَوف علَیهِم و لا هم یحزَنُونَ(
170 ) ستَبشرُونَ بِنعمةٍ مّنَ اللَّه و فَضلٍ و أَنَّ اللَّه لا ضیع أَجرَ
الْمؤْمنینَ (171) »در قرآن آیات متعددی درباره شهید و فضیلت آن در راه خدا ذکر
شده است که به اختصار قسمتی از آن را بیان می کنیم.
1- سوره بقره، آیه 154: " و لا تقولوا لمن یقتل فی سبیل الله اموت بل احیاء
ولکن لا تشعرون" " کسی را که در راه خدا کشته شد، مرده نپندارید، بلکه
اوزنده جاوید است، ولیکن شما این حقیقت را نخواهید یافت." در آیه بالا 3 تذکر
بسیار مهم درباره شهدا به انسان های دیگر شده است:
1- در پندار و گفتار در مورد شهدا نباید لفظ (مرگ) را بکار برد. 2- حیات شهدا بعد
از شهادت برای همیشه جاودان است. 3- ما توان درک زندگی شهدا را نخواهیم داشت.در
حقیقت این سوره جایگاه شهید را نشان می دهد، تا جایی که بشر نمی تواند مقام رفیع
شهید را درک کند.
سوره آل عمران،آیه 14-139 "و لا تهنوا و لا تخرنوا و انتم الاعلون ان
کنتم
" «سست نشوید و اندوهگین نباشید وشما برترید، اگر هستید مومنان »« این آیه
بعدازجنگ احد نازل شد،که مومنان درجنگ شکست خوردند . اینجا می خواهدتذکربدهدکه اگر
دارای ایمان استوار باشید وبرای همیشه برتریدوشماشاهدان ورهبران برهم نیز هستید.
3- سوره حج،آیه 58 :" والذین هاجروا فی سبیل الله ثم قتلوا او ماتوا
لیرزقنهم الله رزقا حسنا وان الله لهوخیر الرازقین" " و آنان که درراه
خدا از وطن هجرت گزیده و در این راه کشته شده یا مرگشان فرا می رسد. البته خدا رزق
و روزی نیکویی نصیب شان می گرداند، که هماناخداوندبهترین روزی دهندگان است" دراین آیه پاداش کسانی که
برای رضای خدا هجرت را برگزیند، رزق و روزی خاص معرفی می کند، یعنی برندگان این
صحنه پاداش را از خود خدا می گیرند. درحقیقت این آیه ایجاد انگیزه می کند و شارژ
کننده برای کسانی که م یخواهنددرمقابل اهریمنیان ایستادگی کنند.
4- سوره آل عمران،آیه 169 : "و لا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتا بل
احیاء عند ربهم یرزقون "مرده نپندارید کسانی که در راه خدا کشته می شوند،بلکه
زنده اند ونزد خدای خود روزی می برند". در این آیه تفاوت مردن معمولی با
کسانی که درراه خدا شهید شدند،بوضوح دیده می شود ویک پاداش بزرگ برای این گروه
درنظرگرفته شده است و آن روزی خوردن درنزد خداوند متعال می باشد.این آیه ازویژگی
های شهدا پرده برداشته که آنان زنده اند وتمام خصوصیات حیات را دارا می باشند. از
آثار حیات، روزی خوردن و ارزاق است که شهدا به نحو احسنت از آن برخوردارند.
5- سوره توبه، آیه 20 : "الذین ءامنوا و هاجروا و جهدوا فی سبیل الله
باموالهم وانفسهم اعظم درجة عندالله واولئک هم الفائزون" " کسانی که ایمان آورده و
هجرت کرده و در راه خدا با مال و جانشان به جهاد پرداخته اند، نزد خدا مقامی هر چه
والاتر دارند و اینان همان رستگارانند." دراین آیه جهاد گران با مال و جان در
راه خدا را رستگاران معرفی کرده و سعادت آنها را تظمین کرده چرا که مقام شان درنزد
خداوند بلند است یعنی کسانی که بی تفاوت به مستبد نیستند و در برابر کافران قیام
می کنند را تشویق می کند و پاداش آنها را سعادت و مقام بلند و رستگاری معرف کرده
است.
6- سوره نساء، آیه 73 :" لیقتل فی سبیل الله الذین یشرون الحیوة الدنیا
بالاخرة و من یقتل فی سبیل الله فیقتل او یغلب فسوف نوتیه اجرا عظیما" " مومنان باید در راه خدا
با آنان که حیات مادی دنیا را بر آخرت گزیدند جهاد کنند وهرکسی در جهاد به راه خدا
کشته شود فاتح است زود باشد که او را اجری عظیم دهیم". در این آیه ابتدا
تکلیف مومنان را مشخص می کند که در برابر کسانی که دنیای مادی را بر آخرت ترجیح
دادند، باید جهاد کنند. و حالا اگر در این جهاد کشته شوند و چه فاتح هر دو را
پیروز می داند و پاداش عظیم می دهد.در آیات فوق شهدا را انسان هایی برجسته و بیدار
معرفی می کند و آنها را پیروز واقعی این دنیا و آن دنیا و روزی خور در نزد خداوند
و سعادتمند و فاتح و دارای مقام بلند و شاهد بر دیگر امت ها معرفی می کند و پاداش
شهدا را خداوند بر خود مفروض می داند.
7- " ومن یقاتل فی سبیل الله فیقتل او یغلب فسوف نوتیه اجرا عظیما" کسی که به دستورخدا در
راه خدا با دشمن می جنگد(از برای آنکه ظلم و فساد را ریشه کن کند ودین خدا را
درزمین استوار نماید،تا آنکه مستضعفین و محرومین از چنگال اهریمنان نجات یابند، هر
گاه این مجاهد راه خدا) کشته شود و یا پیروز شود خداوند به او اجر و پاداش عظیم
خواهد داد. (نساء، 74)
8- « و لئن قتلتم فی سبیل الله او متم لمغفره من الله و رحمه خیر مما یجمعون اگر
شما در راه خدا کشته شوید یا بمیرید هرآینه مغفرت ورحمت خدابرای شما خواهد بود(و
رحمت و مغفرت خدا برای شما بهتر است)ازآنچه را که در دنیا برای خوداندوخته اید.(آل
عمران، 157)همه گناهان شهید مورد عفو و مغفرت قرار می گیرد و بخشیده می شود.
9- شهادت تجارت و معامله باخداوند است که سودمندترین معاملات است.( توبه/ 111 ) 10- شهادت در طول تاریخ و نزد
همه ی ادیان الهی دارای ارزش بوده و محبوبیت تاریخی دارد . (توبه / 111 )
11 - شهادت بالاترین رستگاری و فوز عظیم است(توبه/ 111)
12 - ایمان و هجرت وجهاد،زمینه ، عناصر و عوامل شهادت می باشند .(آل عمران/ 195)
13 - ثواب و پاداش شهیدان از سوی خداوند ضمانت شده و ضایع نمی گردد. (آل عمران/ 195 )
14 - اجر و مزد شهیدان بهشت الهی است، یعنی جواررحمت و رضوان حضرت حق (آل عمران /
195 )
15 - شهیدان قبل از شهادت به جایگاه خود معرفت پید می کنند (محمد/ 6 )
16 - آثار واعمال شهیدان پایدار و جاوید است و از بین نخواهد رفت (محمد/ 5)
17 - شهید به تمام آرزوها و آرمان های مقدسش نائل می شود . (محمد/ 5)
18 - شهید به لقاءالله میرسد وپیروزی حقیقی ازآن اوست(آل عمران/ 158)
19- شهادت رجعتی است به میعاد و وطن اصلی(آل عمران/ 158)
20 - شهادت معرفی کننده ی مومنین است. (آل عمران/ 153)
21 - شهادت جامعه را تصفیه و پالایش می کند .(آل عمران/ 154)
22- شهادت آزمایشگاه مومنین است. (آل عمران/ 154)
23 - شهادت رهایی ازمرگ بیهوده و ارزان است.(آل عمران/ 145 )
24 - شهادت جامعه را مقاوم و پویا نموده مشتاق ایثارمی سازد. (آل عمران/ 139 )
25 -شهید به کمال نهایی رسیده وبزرگ ترین عارف است ؛
26 - شهیدهمنشین پیامبران و صدیقین می باشد.( نساء/ 69)
27 -درعرفان عملی شهید علاوه برخودسازی،دیگرسازی واصلاح ازارکان طریقت است(توبه/
112 )
شهادت وایثار در روایات واحادیث
1- "عن الصادق علیه السلام عن آبائه ان رسول الله صلی الله علیه و آل قال ثلاثه
یشفعون الی الله تعالی یوم القیمه فیشفعهم الابناء ثم العلماء ثم الشهدا"
" امام صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرمودند: "سه طایفه شفاعت می کنند
و شفاعتشان پذیرفته می شود: پیغمبران، علماء و شهدا" ( سفینه البحار ،ج
1،ماده شهد)
2- رسول خدا (ص) می فرمایند:" کسی که از خانه خود به قصد نگهبانی مرزها و یا
برای جنگ و جهاد در راه خدا بیرون آید، در هر قدمی که بر می دارد، هفتصد هزار حسنه
داده می شود و هفتصدهزار گناه از وی بخشیده می شود، او در ضمان و بر عهده خدا
خواهد بود به هر نحوی که بمیرد، چه با اجلش بمیرد و یا اینکه شهید شود و چنانچه
برگردد، بخشوده شده و پاک گشته و دعایش در پیشگاه خدا مستجاب خواهد بود.
3- رسول خدا (ص) فرمود :مافوق هرنیکی،نیکی بیشترو هنری وجوددارد،آنجا که مردی
درراه خداکشته می شود، بالاتر از آن نیک نیست.
4- امام رضا(ع)ازعلی(ع)نقل می کند که جوانی درهنگام سخنرانی امام علی(ع)از امام
سوال کردکه فضیلت جنگجویان خدارا برای من تشریح کن. امام علی (ع) از رسول خدا حدیث
مفصلی را نقل می کنداز لحظه ای که جهادگربه میدان جنگ می رود تا لحظه شهادت که
دراینجا قسمتی از آن را ذکر می کنیم:" هنگامی که جهت نبرد پا به میدان می نهد
ونیزه ها و تیرها رد و بدل می شود و جنگ تن به تن شروع می گردد، فرشتگان با پر و
بال اطراف آنان رامی گیرند و از خدا می خواهند که او در میدان ثابت قدم باشد.
دراین هنگام منادی فریاد می زند « بهشت زیر سایه شمشیرهاست. » دراین هنگام ضربات دشمن
برپیکره شهید ساده تر و گواراتر از نوشیدن آب خنک درروز گرم تابستان است.هنگامی که
شهید هنوزبه زمین نرسیده،حوریان بهشتی به استقبال او می شتابند و نعمات بزرگ معنوی
ومادی که خدا جهت وی فراهم ساخته است،برای وی شرح می دهند وهنگامی که به روی زمین
قرارمی گیرد، زمین می گوید: آفربن برروح پاکیزه ای که ازبدن پاکیزه عروج می کند.
بشارت باد بر تو. چیزی که نه چشمی آن را دیده است ونه گوشی آن را شنیده است و نه
از قلبی خطور کرده است، مخصوص توست وانتطارتورا می کشد". خداوند متعال چنین
می فرماید: "من سرپرست بازماندگان توام هر کسی بازماندگان توراخشنود کند مرا
خشنود کرده است و هرکسی آنها را به خشم آورد، مرا به خشم آورده است".
5- رسول خدا(ص)فرموده است:" خداوند چنین فرموده است، من جانشین شهید خانواده
وی هستم هر کسی رضایت خانواده شهید راجلب کند،رضایت مراجلب کرده است وهرکسی آنها
رابه خشم آورد،مرا به خشم آورده است".( وسائل الشیعه، باب 25 ،
حدیث 3 )
6- »: رسول خدا(ص)فرمود:" شفع الشهید نبی سبعین من اهله" شهید هفتاد نفر از بستگان
خودرا شفاعت می کند . (کنز العمال، ج 4، ص 1) در این حدیث واحادیث دیگری که درمورد
شهادت و مقام شهید آمده است، همه درجه بلند ومقام عظیم شهید را نشان می دهد که
بهترین نیکی است و شهیدرا به عنوان شاهد جامعه معرفی می کند که رضایت خداوند را
شهید با کارش جلب می کند، حتی تا جایی که سرپرست خانواده شهید را خداوند خود به
عهده می گیرد. بلندترین مقام در آخرت شفاعت است که این مقام از آن پیغمبران،
بزرگان و امامان است که در این کار نیز شهدا با آنان برابری می کنند، یعنی می
توانند شفاعت هفتاد نفر را بکنند.حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم در سخنان
مبارکی که ابو داوود آن را از ثوبان رضی الله عنه روایت کرده است، راز سستی و
کاهلی را که امروزه امت اسلامی به آن دچارشده اند،تشریح کرده است. آن حضرت می
فرماید ": زمانی فرا می رسد که
ملتهای دیگر مانند گرسنگانی که به غذا حمله می برند بر شما هجوم آورند. فردی پرسید
آیا آنگاه ما اندک هستیم؟ حضرت فرمودند : نه، آن روز تعداد شما
بسیار است، اما شما مانند کف روی آب هستید و خداوند هیبت شما را از دل دشمنانتان
برداشته و شما در آن زمان بسیار سست و تنبل هستید. پرسیده شد ای رسول خدا! سستی در
چیست؟ ایشان فرمودند: علاقه به دنیا و تنفر و کراهت از مرگ ". این همان درد
مزمنی است که مسلمانان معاصر به آن مبتلا هستند. علاقه و عشق به دنیا انسان را
بنده شهوات و هوا و هوسهای دنیایی می کند. تنفر و هراس از مرگ نیز موجب ذلت و
خواری و حقارت دنیا و آخرت خواهد بود. لذا قرآن کریم نگرانی انسان را نسبت به روزی
برطرف ساخته و دراین کتاب مقدس تأکید شده است که روزی به دست خداوند است. خداوند
متعال بر این مسأله سوگند یاد کرده است و می فرماید،"و فی السماء رزقکم و ما
توعدون فو رب السماء و الأرض إنه لحق مثل ماأنکم تنطقون "(ذاریات / 22 و 23 ) در آسمان روزی شماست و
نیز چیزهایی که بدان وعد و وعید داده می شوید به خدای آسمان و زمین سوگند که این
حق است، درست همانگونه که شما سخن می گویید (و سخن گفتن کاملاً برایتان محسوس است
و درباره آن شک و تردیدی ندارید)
خداوند متعال درباره مرگ نیز فرموده است که آن نیز در دست خود اوست:و لکل أمة
أجل فإذا جاء أجلهم لا یستأخرون ساعة و لا یستقدمون (اعراف / 34 )هر گروهی دارای
مدت زمانی (مشخص و معلوم) است و هنگامی که زمان (محدود) آنان به سر رسید، نه لحظه
ای تأخیر خواهند کرد و نه لحظه ای بر آن پیشی می گیرند.خداوند متعال همچنین می
فرماید:قل لو کنتم فی بیوتکم لبرز الذین کتب علیهم القتل إلی مضاجعهم " (آل
عمران/ 154 ) بگو، اگر در خانه های خود هم بودید،آنان که کشته شدن در سرنوشتشان
بود، به قتلگاه خود می آمدند(و در مسلخ مرگ کشته می شدند).پس اگر سرنوشت مؤمنان در
وقت مرگ این گونه است، پس شهیدانی که خداوند متعال آنان را به این مقام برگزیده
است و آنان جان خود را فی سبیل الله تقدیم کرده اند، چه حالی خواهند داشت؟ یقیناً
آنان گرامی ترین و محبوب ترین مخلوقات در نزد خداوند مهربان هستند و چرا این گونه
نباشند که خداوند متعال خود به ایشان وعده نیکو ترین زندگی را داده است.سعد بن ابی
وقاص می گوید: یکبار ما به امامت پیامبر نماز می خواندیم، مردی وارد مسجد شد و
هنگامی که به صف جماعت پیوست گفت : اللهم آتنی ما تؤتی عبادک الصالحین، (خداوندا
به من چیزی بده که به بندگان صالح خود می دهی. هنگامی که پیامبر نماز را
به پایان رساند، فرمود: کدامیک ازشما این گونه دعا کرد؟ آن مرد گفت که من گفتم یا
رسول الله، ایشان فرمودند: "تو بر اسب خویش سوار می شوی و در راه خدا به
شهادت می رسی". این حدیت را حاکم روایت کرده و گفته است که به شرط امام مسلم
صحیح است. پس نه رفتن به جنگ مرگ را نزدیک می کند و نه فرار از جنگ، آن را به
تأخیر می اندازد. در اینجا خوب است به یک نکته تاریخی در این باره اشاره گردد
.خداوند متعال برای خالد بن ولید که از قهرمانان صدر اسلام بود شهادت در جبهه های
نبرد حق علیه باطل را مقدر نکرده بود. خالد پس از سالها شرکت در جنگهای متعدد در
بسترمرگ جان به جان آفرین تسلیم کرد. او پیش از مرگ گفت:به خدا قسم درهر وجب از
بدنم جای ضربه شمشیر یا محل اصابت تیری وجود دارد،اما من هم مانند شتر می میرم،
ولی بزدلان هرگز این را نمی فهمند! این همان چیزی است که علی بن ابی طالب را بر آن
داشت که این شعر معروف را بسراید که:
أی یومی من الموت أفر / یوم لا یقدر أو یوم قدر
یوم لا یقدر لا أحذره/ و من المقدور لا ینجو الحذر
(از کدام روز مرگ می توانم بگریزم آن روزی که مرگ در آن مقدر نشده یا آنکه مقدر
شده است اگر مرگ در روزی مقدرنشده باشدمن از آن باکی ندارم و هشیار هم نمی تواند
از روزی که درآن مرگ برایش مقدر شده است، بگریزد.) به همین دلیل، در دین مبین
اسلام تأکید شده است که مرگ انتقال از مرحله ای به مرحله دیگر و از خانه ای به
خانه دیگر و از زندگیی به زندگی دیگر است. الذی خلق الموت و الحیاة لیبلوکم أیکم
أحسن عملاً و هو العزیز الغفور"(ملک/ 2)"آن کسی که مرگ و زندگی را پدید
آورده است تاشما را بیازمایدکدامتان کارتان بهتر و نیکوتر خواهد بود .اوچیره
وتوانا وآمرزگار و بخشاینده است.خداوند متعال هیچ نعمتی را از بندگانش نمی ستاند
مگر آنکه نعمت بزرگ تری را به جای آن به آنها بدهد. "إن الذین قالوا ربنا
الله ثم استقاموا تتنزل علیهم الملائکة ألا تخافوا و لا تحزنوا و أبشروا بالجنة
التی کنتم توعدون نحن أولیاؤکم فی الحیاة الدنیا و فی الآخرة و لکم فیها ما تشتهی
أنفسکم و لکم فیها ما تدعون نزلاً من غفور رحیم (فصلت/30 -32) "کسانی که می گویند
پروردگار ما خداست و سپس پابرجا و ماندگار می مانند، فرشتگان به پیش ایشان می آیند
و بدانان مژده می دهند که نترسید وغمگین مباشید و شما را بشارت با به بهشتی که به
شما وعده داده شده است ما یاران و یاوران شما در زندگی دنیایی و در آخرت هستیم و
در آخرت برای شما هر چه آرزو کنید هست. و هر چه بخواهید برایتان فراهم است اینها
به عنوان پذیرایی ازسوی خداوند آمرزگار و مهربان است" عن ابی بصیر قال:قال
ابو عبدالله علیه السلام من قتل فی سبیل الله کم یعرفه الله شیئا سیاته"
ابوبصیر از امام صادق(ع) روایت می کند که امام فرمود: کسی که در راه خدا کشته شود
خداوند سیئات و گناهان که کرده است مواخذه و مجازات نخواهد کرد. قال امیرالمومنین
علیه السلام ان الله فرض الجهاد و عظمه و جعله نصره و ناصره و الله ما صلحت دنیا و
لا دین الا به" علی (ع) فرمود: خدا بر بندگانش واجب کرد جهاد را و آن
را بزرگ داشت و وعده نصرت و پیروزی را برای دین و دنیای مردم در سایه جهاد قرار
داد . به خدا سوگند کارهای دنیا و آخرت اصلاح نمی شود مگر در سایه ی جهاد و پیکار
با دشمن. پس باید با دشمن جنگید و استقامت و پایداری درراه نابودی دشمن وجود داشته
باشد تا فتح و پیروزی نصیب مسلمانان شود . "عن ابی عبدالله علیه السلام قال :
رسول الله صلی الله علیه و اله الخیر کله فی السیف و تحت ظل السیف و لا یقیم الناس
الا سیف مقالیه الجنه و النار" امام صادق (ع) از پیغمبر اکرم(ص) فرمود: تمام
خوبی ها و ارزش ها در شمشیر و زیر سایه ی شمشیر است که مردان جنایتکار و آلوده را
سر جایشان می نشاند و ریشه ی فتنه و فساد را قطع می کند. مسلمین و مجرومین جهان
هرگز نخواهند آرامش و آسایش داشته باشند مگر آن که شمشیرها را در راه عدالت و قطع
ریشه ی کفر به کار برند و این سلاح ها و شمشیرها هستند که کلیدهای دوزخ و بهشتند
اگر در راه خدا و سعادت بشر به کار افتند. در سایه ی همین شمشیرها و سلاح ها بهشت
برای زندگی جامعه فراهم می شود و اگر در راه بدبختی و بیچارگی وبه استثمار کشیدن
توده ی مردم مجروم و مستضعف به کار افتد همین سلاح ها و شمشیرها انسان را به بردگی
و غلامی می کشد و سرانجام انسان را به دوزخ می افکند. عن النبی صلی الله علیه و
آله و سلم فی فضل الفزاء فی سبیل الله و قال اذا زال الشهیدعن فرسه بطغته اوضربه
لم یصل الی الارض حتی بعث الله زوجته من الحور العین فتبشره بما اعد الله له من
الکرامه فاذا وصل الی الارض تقول مرحبا بالروح الطیبه التی اخرجت من البدن الطیب
ابشر فان لک ما لا اذن سمعت و لا خطر علی قلب بشر" پیغمبر اکرم (ص) درباره ی
ثواب مبارزین راه خدا فرمود : وقتی که مجاهد فی سبیل الله بر اثر تیر دشمن از اسب
بر زمین افتد، هنوز پیکر پاکش نقش بر زمین نشده که خداوند متعال فرشته ای را به
استقبال روحش می فرستد و او را به بهشت و نعمت ها و کرامت هایی که برایش مهیا شده
است بشارت می دهد. وقتی که پیکر پاکش نقش بر زمین شد فرشته الهی به او می گوید
آفرین بر تو ای روح پاک که از بدن پاک خارج شدی، برای تو مقام و منزلتی است که
هرگز چشمی آن را ندیده و گوشی آن را نشنیده و به قلب ( کسی خطور نکرده است.
ایثار و شهادت در نهج البلاغه
امام علی (ع) در آخرین روزهای زندگی و کمتراز یک هفته مانده به ضربت خوردن،
برای شروع پیکار مجدد با معاویه سخنرانی هیجان انگیزی نمود، در این سخنرانی امام
برای تقویت روانی ارتش خود، و آماده ساختن آنها برای فداکاری و پیکار صفین سخن
فرمود… '': ازمع الترحال عبا دالله الاخیار !، و باعوا قلیلا من الدنیا لا یبقی
بکثیر من الاخره لا یفنی'' ''بندگان نیک خدا ''در ایام تیره روزی مسلمین، باتصمیم
شهادت عزم کوچ کردن از این جهان نمودند،و اندکی از دنیای ناپایدار را به بسیاری از
آخرت جاوید فروختند ''. ''ما ضرا اخواننا الذین سفکت دمائهم بصفین الا یکونوا
الیوم احیاء، یسیغون الغصص، و یشربون الرنق''برادران ماکه درصفین،خونهایشان به
زمین ریخت زیان نکردند زیراکه دیگر امروز نیستند تا شرنگ تلخ اندوهها و ناروائیها
را بیاشامند''. ''قد والله لقوا الله فوفاهم اجورهم، و احلهم دار الامن
بعد خوفهم ''''به خدا قسم که آنان خدا را ملاقات کردند،وخداوند پاداش آنها را به
طور کامل داد، و به جایگاه آرامش پس از بیمشان برد '' (شرح ابن ابی الحدید جلد 10
ص 99
).
شهید و شهادت در شعر اسلامی
در دوره اسلامی آن اغراض و مفاهیمی که با تعالیم آئین جدید در تضاد بود مهجور
ماند. غزل مادی،فخر کاذب ،هجای گزنده ،خمریات و اغراض دیگر که از آن بوی لهو و لهب
به مشام می رسید به انزوا رفت . در عوض دعوت به اسلام و احتجاج با مخالفان و هجو
ایشان ،رثای شهدای غزوه های رسول و فتوحات ، فخر به پیروزی مسلمانان ،مدح،حکمت و
وعظ و شعر زهدی با الگو پذیری از اسلام رواج یافت . (خفاجی، 1992،297-298) هم چنان
که اشاره به حوادث تاریخی، گرایش ادبیات را به سمت ، واقع گرایی سوق می دهد.به مدد
قرآن ،این مفاهیم بلند، شعرایی چون حسان بن ثابت ،کعب بن زهیر و عبدالله بن رواحه
و کعب بن مالک را در صف مدافعان پیشگام از حریم اسلام قرار داد که با شعرای مشرکی
چون زبعری ، ابو سفیان ،عمر بن العاص و ضرار بن خطاب با سلاح زبان به مقابله بر
خیزند.(عزام ؛ 1989 -123) حسان مشهور ترین شاعر مدافع حریم اسلامی و نبوی است.گفته
می شود اولین اشعاری که بر زبان وی جاری گردید همزیه وی می باشد.(ضیف،ص 48 )او در
بخشی از این قصیده خطاب به ابو سفیان بن حارث می گوید:هجوت محمدا فاجبت عنه وعند
الیه فی ذاک الجزاء اتهجوه ولست له بکفیء فشرکما لخیرکما الفداءفان ابی و والده و
عرضی لعرض محمد منکم وقاء(دیوان، 1987:9 )تو هجای محمد کنی و من پاسخ دهم و پاداش
در نزد خدا ثابت است .آیاهجای او کنی در حالیکه هم شأن او نباشی. پس از بین شما دو
تن بدترین شما فدای بهترینتان باد.پدر من و پدر پدر من و آبرویم،اعتبار وآبروی
محمد را ضامن گردد" .شعر دوره اسلامی آنگاه که به مسأله جنگها ،در گیریها، و
فتوحات می پردازداز یکسو اشعار حماسی دینی را می آفریند و از سوی دیگر جایگاه
ادبیات متعهد را در عرصه ادب عربی مستحکمنر می گرداند .در این عرصه رثای شهدای
کارزارها و فتوحات حجم عظیمی از شعر صدر اسلام را به خود اختصاص داده است.هم چنان
که شیعه در شهادت امامان و اعوان و انصار و محبان اهل بیت اشعاری جانگداز سروده
اند که سراسر حاکی از اندوه و محبت و اخلاص و دریغ بر حق از دست رفته و مذمت باطل
مدعی حق می باشد. ابوالاسود دؤلی یار وفادار امام علی(ع) آنگاه که حضرتش به شهادت
می رسد دررثایش می سراید:الا ابلغ معاویه بن حرب فلا قرت عیون الشامتینا أفی شهر
الصیام فجعتمونا بخیرالناس طرا أجمعینا؟ هان به معاویه پسر حرب بگو که هرگز دیده
ملامتگرانمان مسرورمباد.آیا در ماه رمضان ما را داغدار بهترین خلق نموده اید؟
(حوفی: 189)
سخنان بزرگان
استاد شهید مطهری می نویسد:" شهادت واژه ای است که در اسلام قداست خاصی
دارد ، در عرف خاص اسلامی هاله ای از نور این کلمه را فرا گرفته است . این کلمه در
همه عرف ها توأم با قداست و عظمت است، چیزی که هست معیارها و ملاک ها متفاوت است.
از نظر اسلام هر کس به مقام و درجه شهادت نائل آید، یعنی واقعا در راه هدف های
عالی اسلامی ، به انگیزه برقراری ارزش های واقعی بشری کشته بشود به یکی از عالی
ترین و راقی ترین درجات و مراتبی که یک انسان ممکن است در سیر صعودی خود نائل شود
، رسیده است. شهید کسی است که با فداکاری و از خود گذشتگی خود و با سوختن و خاکستر
شدن خود محیط را برای دیگران مساعد می کند . مثل شهید مثل شمع است که خدمتش از نوع
سوختن ، فانی شدن و پرتو افکندن است ، تا دیگران در این پرتو که به بهای نیستی او
تمام شده بنشینند و آسایش بیابند و کار خویش را انجام دهند . آری شهدا شمع محفل
بشریتند. آنان که هستی خویش را برای وصال دوست ، مهیا کرده اند ، از دام های منیت
رهیده و شیطان را در بند کشیده و او را به یأس کشانده اند".( مطهری:72-84) شهید
مطهری(ره) در خصوص نقش اجتماعی شهید می گویند : درسی که مردم باید از شهادت شهید
بگیرند اینست که اولاً نگذارندآنچنان زمینه هاپیدا شود،ازآن جهت آن فاجعه ها بصورت
یک امرنبایستی بازگوشودکه به قهرمانان ظلم و تجاوز وقاتلین شهید مربوط است،برای
اینکه افراد جامعه ازتبدیل شدن به امثال آن جنایتکاران خودداری کنند. علامه
طباطبایی (ره) حیات شهید را نوعی حیات حقیقی دانسته، می
نویسد:" ممکن است مرادبه حیات درخصوص شهدا این باشدکه تنها این طایفه حیات
برزخی دارندواین معنا را بسیارازمعتقدین به معاد جاهلند ،هر چند هم بسیارازآن آگاه
باشند وسخن کوتاه اینکه مرادبه حیات درآیه شریفه،حیات حقیقی است"( علامه
طباطبایی، 254 ج 2 ) شهید ازآن جهت که زنده است وصاحب حیات به تعبیر روشن
تر،حجاب های تعینی را کنار زده ودر حضرت لاتعین درموقعیت احاطه برتعین وارد شده
وازلاتعین به تعین می نگرد،محیط برتعین خواهد بود.( مولوی، 1378 54-59) گرامی باد
بر ملت بزرگ ایران و بر پیروان شاهد بزرگ، حضرت محمد (ص)، وجود رادمردانی که راه
شهادت را برگزیده اند، در هجرت از زندگی عالم ادنی و جهان سفلی به وادی ایمن و
ملکوت اعلی رسیده اند و در جستجوی حیات، سرچشمه را یافته اند و سیراب و سرمست از
جرعه ی« ارجعی الی ربک » به رویت جمال و کشف رضایت حق نائل آمده اند « و کفی
بهم فخرا » (امام خمینی (ره) 1375: 19-44 (امام خمینی(ره) در توضیح این جایگاه
رفیع فرموده اند : "مقام العندیه التی فیها مفاتیح الغیب لا یعلمها الا هو ،
مقام عندیت جایگاهی است که کلیدهای غیب در آن است و جز خدای تعالی بدانها دست
نیابد" ( امام خمینی (ره) ، 1373 164) بنابراین در مقام « عند
ربهم » است که هیچ حائلی میان
انسان و خدا وجود ندارد و در واقع، اتصال به مقام ربوبی و لقاء الهی است که در
نهایت کمال انسان و قرب الهی است و عرفا درباره ی آن گفته اند:" قرب عبارت از
سیر قطره است به جانب دریا و وصول به مقصود حقیقی و اتصاف به صفات الهی ویا اینکه
قرب آن است که هرچه پیش آید از میان برداری و آنچه حائل میان محب و محبوب است
برطرف کنی (لاهیجی، 1377 : 305 و 30 ) شرف بزرگ شهدای در راه حق ،حیات « عند الرب » و ورود در
ضیافت الهی است... این حیات واین روزی ، غیر از زندگی در بهشت و روزی در آن است.
این « لقاءالله » و ضیافت الله می باشد... شهدا شمع محفل دوستانند ،
شهدا درقهقهه ی مستانه شان ودرشادی وصول شان" عند ربهم یرزقون اند و
ازنفوس مطمئنه هستند که مورد خطاب "فادخلی فی عبادی و ادخلی جنتی"
پروردگارند ، این جا صحبت عشق است و عشق و قلم در ترسیمش برخود می شکافد( امام
خمینی (ره) ، 1375 :36 و41 )
ایثار وفداکاری در بین اقوام مختلف
از زمانی که ناآدمیت های آدم بر شاخسار جذاب و ساقه های فریبنده شجره ممنوعه
نشست، از وقتی که آدم با گناه نخستینش اسباب هبوط وفرودشرادر دنیا فراهم نمودوبا
سکنایش بنیانگذار زندگی جدید و تازه درعالم سفلی شد ابلیس برای انتقال وعمل به
سوگندش با فریفتن قابیل طعم تلخ عصیان وشرمندگی را در کام مصیبت زده آدم ریخت. از
اینجا بودکه زشتی ها وزیبایی ها شکلی اسطوره ای به خودگرفتندتا اهریمنان رابه
ابلیس و قابیل و مجاهدان ایثارگر فرشته خود را به هابیل و شهادت فرا خوانند بی شک
آدمی با فطرت میل اجتماعی که در نهاد دارد از همان لحظات آغازین که گروههای کوچک
شکل های قوی تر و بزرگتری به خود گرفتند، زیستن و بودن درجمع و قرار گرفتن در
جماعت سبب شد که حماسه ها،جانفشانی ها، ایثارگری های شکیل وچالاکی، دهاکی و جسارت
و جراتهای جمیل افراد برتر آن قبیله واجتماع برای همه ستودنی،شنیدنی وغرورآفرین
شود! بر اثرهمین حماسه ها و از
خودگذشتگی ها و به خاطر آرامش و نجات دیگران و مقاومت در برابر متخاصمین کتاب قطور
قهرمانان حماسه ساز تاریخ ملت ها شکل گرفت. و این گونه آن قهرمانان راستین سرمشق و
الگویی برای جوانان و دیگران شدند و در قبیله ها و طایفه های متفاوت به صورت های
متناوب و گوناگونی ظهور یافتنددر یونان باستان زنان به جهت زاییدن مردان نیرومند و
قوی و پرورش مردان سلحشور شکست ناپذیر از احترام خاصی برخوردار بودند، آنچنان که « لوکورگوس »معتقد بود که:
برای به دنیا آوردن مردان نیرومند و پرورش بی ضعف و فتور آنان زنانی سخت کوش و
آبدیده لازم است" نمونه دیگر آن ظهور شوالیه های اروپا است؛ اینان که گروهی
از نجیب زادگان اروپایی قرون وسطی در هنگام جنگ های صلیبی بودند که دارای آداب و
رسوم جوانمردانه ای بودند. این عده در آن قرون، مظهر قهرمانی، نیکوکاری و شجاعت به
شمار می رفتند در هند " کشاتریاها " بودند که همزمان با ساسانیان در
ایران به قدرت رسیدند. اینان نیز یک طبقه از حکمرانان و نظامیان حکومتی بودند که
پادشان از این طیف انتخاب می گردید، این گروه در هندوستان علیه حکومت های خارجی که
بر کشورشان سلطه داشتند قیام می کردند و تحت عنوان جهاد مقدس عده بی شمناری را با
خود توانستند همراهی کنند، به طوری که رشادت اینان نسل به نسل همچنان روایت می شد.
همچنین بودا به عنوان انسانی نیروانایی منجی و مراد بشریت هماره پیشوایی برای
هندوهای نیکوکار آیین پرست است . در نظام ژاپن سام وراییها به وجود آمدند؛
سامورایی نامی بود که بر شهسواران نظام فئودالیته در ژاپن اطلاق می شد . این طبقه
که از اشراف به شمار می رفتند در جنگهای داخلی قرن دوازدهم میلادی پایه گذار قیام
مردمی علیه نظام حاکم بر ژاپن بودند و مردمان آنها را به خاطر مقابله با ظلم
حاکمان و مبارزه خستگی ناپذیرشان دوست می داشتند. در چین کنفوسیوس (تولد 551 ق،
479 ق) به عنوان یک مصلح و الگو و پیشوای اجتماعی به حمایت از مردمی که از جور
امیران جنگ طلب خون آشام مورد ظلم و ستم واقع می شدند برخاست . پیروان و مریدانش
راه و روشش را انتشار دادند و از او یک الگو و یک قدیس تاریخی ماندگارساختند.این
گونه است که آن قهرمانان محبوب، اطاعت و اعتقاد راسخ و پابرجای مردم را نسبت به
خویشتن برانگیختند. به نظر می رسد که نیاز به این قهرمانان جزء لاینفکی از زندگی
انسانی شده است، چرا که ستودن آیین سلحشوران و پهلوانان و از خود گذشتگان و
جنگاوران نیک نام دلیر در همه مذاهب و سنن دنیا پذیرفته وستودنی ازآن یاد شده است«
آدلو »یکی ازروانشناسان تربیتی غرب بیان می کند: از بزرگترین مایه های تربیتی روح
بشر که انسانها را ازمرحله پست به مراحل متعالی درراه فضایل بزرگ شیللر و هگل با «
انسانی کشانده اعتقادداشتن به انسان های برجسته (ابرمردها)بوده است آنهمه
انتقاداتی که به اعتقاد داشتن وپیروی ازنظام قهرمانان دارند درجاهای بسیاری از
سخنان خویش قهرمانان را می ستایند.اماوقتی که حماسه قهرمانی وجانبازی
وایثاردرفرهنگ ناب اسلامی مطرح می شود رنگ و بوی متفاوت و متغایر با دیگر اندیشه
ها و نگرش های دیگران پیدا می کند. دراین فرهنگ، هدف و مقصود و انگیزه رزمنده و
مجاهد در قالبی الهی ریخته می شود تا ارزشمندی یک حماسه و ایثار مشروط به فی سبیل
الله بودن، برای خدا قیام کردن و خدایی شدن صورت پذیرد و اینجاست که همه حرکتها در
راستای قرب الهی مقدس و قابل تکریم می شوند.
اهمیت نسل جوان
ویژگی ها و استعدادهای نهفته در وجود جوانان، مناسب ترین زمینه برای طراحی و
ایجاد هرگونه تغییر و تحول فردی و اجتماعی است بطوریکه چرخهای کثیری از انقلاب ها
و تحولات توسط این گروه به حرکت درآمده و سرعت می گیرد . کنکاش در تاریخ ملل مختلف
و از جمله جریانات حاکم بر ایران در یکصد سال گذشته مؤید این ادعاست . بخش انبوهی
از بازیگران و نقش آفرینان حوادث مختلف وامکانات وانرژی های بسیاری مصروف و جذب و
هدایت آنان به سمت اهداف معین(اعم ازاهداف مثبت یا منفی ارزشی و ضد ارزشی) شده است
نکته مهم اینکه "جوانان بیش از بزرگسالان به ارزشهای فرامادی اعتقاد
دارند و این تفاوت ارزشی جوانان وبزرگسالان ناشی از تفاوت تجربه واجتماعی شدن آنها
باشد"
دراسلام به جوانان توجهی خاص مبذول شده است. حضرت محمد (ص) می فرماید:" اوصیکم بالشباب خیراً
فَانّهم اَرق افئده" توصیه ی من به شما این است که نیکی به جوانان را ازیاد
نبری" امروزه پاسداری از خون شهیدان و ابلاغ پیام انقلاب اسلامی به همت
جوانان غیرتمند وآزاده متکی است. عبور از سالهای سخت جهاد و مقاومت و الگوی کامل و
سنت مطلوبی است که جوانان را به آینده ی درخشان وامید بخش و افقهایی روشن دلگرم می
سازند (دبیرخانه ی شورای عالی جوانان ، 1368 )
نسل جوان مهم ترین گروه مورد نظر استعمارگران
از دیرباز، دشمنان انسانیت، هرگاه می خواسته اند جامعه ای را به انحطاط و
تباهی بکشند، بیشترین توجه خود را به نسل جوان جامعه معطوف می کردند، زیرا این قشر
جامعه هستند که می توانند به علت استعدادها و نیروها و تحرک خود، شرایط موجود را
متغیر سازند و اجتماع آینده را به کمال و سعادت افزونتر یا به انحراف و انحطاط
بیشتر برسانند.پیامبر اکرم (ص) از همان آغاز رسالت خود، با توجه به نقش و اهمیت
جوانان در جامعه، سعی داشت با تهذیب و تشویق هرچه بیشتر نسل جوان، بر تحکیم پایه
های اصیل اجتماع اسلامی بکوشد و بدین سبب نمایندگان و فرماندهانی را از سوی جوانان
برای اداره ی امور انتخاب می کرد که در راس همه آنان، امیرالمومنین علی (ع) قرار
داست که در بسیاری از نبردها، نقش عمده را بر عهده می گرفت. امامان گرانقدر اسلام
نیز، در برنامه های خود، به جوانان توجه بیشتری مبذول داشته و اصحاب جوان خ ود را
در راه کسب علم و مبارزه با ستمگران، بسیار تشویق می کردند.در انقلاب اسلامی ایران
نیر، که حماسه ی بزرگ قرن است و به یاری خدا، زمینه ساز انقلاب جهانی اسلام، حضور
جوانان و رشادت و فداکاری و ایثار آنها یکی از ارکان مهم پیروزی انقلاب و حفظ ارزش
های اصیل بوده است.به گفته ی امام خمینی:"این جوان های ما بودند که فریاد
زندن و مشتشان را گره کردند و « الله اکبر » گفتند. اگر فرض کنید که
جوان های ما، خدای نخواسته، مبتلا به هروئین بودند، می توانستند این کار را بکنند؟
آدم وافوری می تواند بلند شود و در خیابان مشتش را گره کرده و جنگ
کند؟"بنابراین، مستکبران شرق و غرب، همه تلاش خود را، برای به انحطاط کشاندن جوامع،
بر روی جوانان آن ها متمرکز ساخته و به منظور تخدیر افکار و انحراف آنان، به
سرمایه گذاری های کلان در زمینه ی اشاعه ی فحشا، اعتیاد، مراکز قمار و... پرداخته
اند؛ زیرا شکی نیست که جامعه آلوده به فساد و اعتیاد به مواد مخدر، هیچ گاه قادر
نخواهد بود از منافع و حقوق خود بدفاع کرده، و اساسا شناخت کاملی نسبت به آن پیدا
کند(اداره امور تبلیغی، 1362:16 )
اهمیت معرفی و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در بین نسل جوان از دیدگاه امام
خمینی(ره)
منش و دیدگاه های به جای مانده از آن مرد بزرگ حضرت امام خمینی (ره) همچون
سرمایه ی گرانقدری روی مردم ما و همه ی جویندگان راه حق و فضیلت، بخصوص جوانان و
نوجوانان موحد و مسلمان است . آن حضرت پیرامون شهادت طلبی سخنان زیادی به یادگار
گذاشته که در ذیل به چند مورد اشاره می شود : الف : منطق قرآن آن است که ما از
خداییم و به سوی او می رویم:مسیر اسلام ، شهادت در راه هدف است و اولیای خدا (ع)
شهادت را یکی پس از دیگری به ارث می برند و جوانان متعهد ما برای نیل به شهادت، در
راه خدا درخواست دعا می کرده و می کنند . ب: شهادت سعادت جوانان و رمز پیروزی :
جوان های ما شهادت را سعادت می دانند . این رمز پیروزی آنهاست .ج: جوانان شهادت
طلب : جوان های ما شهادت را می خواهند . همین امروز هم که من این بیرون ایستاده
بودم یک جوان برومندی فریاد می کرد از آنجا که شما دعا کنید که من شهید بشوم"
د: استقبال از شهادت : جوانان ما شهادت را استقبال می کردند همان طور که در صدر
اسلام سربازهای اسلام شهادت را استقبال می کردند .
فرهنگ ایثار و شهادت از دیدگاه مقام معظم رهبری
« حضرت آیت الله خامنه ای » فرمانده ی معظم کل قوا، حضرت آیت الله العظمی خامنه
ای درخصوص فرهنگ ایثار و شهادت می فرماید:پاسدارانقلاب اسلامی، آگاهانه راه حسین(ع) را که ادامه ی راه انبیاء
الهی است، انتخاب می کند و در این راه، فروغ خون حسین(ع) و شهیدان گلگون کفن کربلا
را چراغ راه خویش قرارمی دهد( پیام رهبری به سمینار سراسری سپاه، 1362 )آیت الله خامنه ای در
سخنرانی در جمع فرماندهان و بسیجیان لشکر 27 محمدرسول الله (ص) فرمودند:" درس های عاشورا جدا است،
درس شجاعت و درس چه و درس چه؛ از درس های عاشورا مهمتر؛ عبرت های عاشورا است ."
دیدگاه رهبرمعظم انقلاب پیرامون اهمیت و نقش ترویج و معرفی فرهنگ ایثار و
شهادت در بین نسل جوان
نسل جوان هر کشور یکی از بزرگترین سرمایه های آن کشور محسوب می شود.جوانان
استعدادها وامتیازاتی دارند که نقطه ی امید و نیروی محرکه ومبتکرملت به حساب می
آیند . این امتیازی است که ملت ایران بیش از سایر کشورها از آن برخورداراست. رهبر
انقلاب اسلامی از جوانان به عنوان "یک نعمت الهی " و "مرکز نیرو و امید و
ابتکارعمل و در جایی دیگر آنها را میراث گرانقدر حضرت امام خمینی( ره) " و "فتح الفتوح آن حضرت"
یاد می فرمایند . رهبر معظم انقلاب اسلامی جوانان را به زنده نگه داشتن یاد و
خاطره شهدای عزیز انقلاب و جنگ تحمیلی و تکیه بر عظمت ، شجاعت ، تقوا و طهارت آنان
و مطالعه ی وصیت نامه ی شهدا دعوت کرده و آن را موجب تحول معنوی و حقیقی جوانان می
دانند "نباید پنداشت که با گذشت دوازده سال از پیروزی و دو
سال از پایان جنگ تحمیلی ، خاطره ی شهدای عزیز انقلاب و جنگ کمرنگ شده و از یادها
زدوده خواهد شد و به عکس ، تصویر آن چهره های مقدس،در هاله ای از نور و طهارت، روز
به روز باید در ذهن ملت ما با عظمت تر و چون چهره های اسطوره ای قهرمانان بزرگ ،
محبوبتر و رفیع تر گردد و نام آنها و یاد آنها به همه، مخصوصاً جوانان و نوجوانان
درس عظمت و شجاعت و تقوا و صفا و طهارت بدهد و خواهد داد. بخش مهمی از این کار وظیفه
ی نویسندگان وهنرمندان است. البته دوران جنگ و شرایط خاص آن روزها برای عده ای از
جوانان این مملکت یک انقلاب معنوی و حقیقی بوجود آورد.این وصیت نامه های شهدا که
امام (ره)توصیه به مطالعه ی آن می کردند به خاطر این است که هرکدامش نمایشگر
انقلاب یک نفر آدم است درجای دیگر شهیدان را مایه ی عظمت ایران و اسلام معرفی می
فرمایند. "اگر شما جوانان در دوران جنگ تحمیلی به جنگ نمی رفتید
و به جبهه خدمت نمی کردید شهادت را به خود نمی پذیرفتید ، امروز ایران واسلام به
این عظمت نبود و در فرازی دیگر جوانان بسیجی شهدا و جانبازان را الگوهایی فرا راه
جوانان می دانند که بایستی شناخته شده، و راهشان برای آنها تبیین شود :در زمان
خودمان هم الگو داریم ، امام الگوست . این جوانان بسیجی ما الگو هستند.
چگونگی گسترش فرهنگ ایثار وشهادت در نسل جوان
فرهنگ ایثار و شهادت را در صورتی می توان در بین اقشار مختلف جامعه وبه ویژه
نسل جوان، که به دلایل مختلف جامعه شناختی و فرهنگی درمعرض انواع تهاجمات قرار
گرفته اند، تقویت نمود که اصول تربیتی و روان شناختی موضوع را مد نظر قرار داد .
یکی از بهترین راهبردهای تقویت این فرهنگ، معرفی اسوه های موجود در آن است . اسوه،
عبارت ازحالتی است که انسان به هنگام پیروی ازغیرخود پیدامی کند وبرحسب اینکه
پیروی از چه کسی باشد،ممکن است اسوه ای نیک یابد برای انسان فراهم آید.( باقری،
1379 :1)
با معرفی و ارائه ی اسوه، نمونه رفتار وکردار مطلوب در معرض دید فراگیر قرار
می گیرد وموقعیت او دگرگون می شود تا اوبه پیروی پردازد وحالت نیکوئی، در خود
پدیدآورد . معلم باید حالات مطلوب فراگیر را که عملا در وجود کسی آشکار شده، به او
نشان دهد، این کار اساسا در شرایط واقعی اجتماعی مدنظر است ولی حاصل آن این است که
شخصیت های تاریخی نیز الگوی عمل محسوب می شوند.در قرآن این روش به کار گرفته شده
است، که گاهی در آیات مستقیما به پیروی از کسی تصریح می شود وگاه بدون چنین
تصریحی، اسوه ها در معرض دید گذاشته می شوند .(باقری، 1379 :1.2) بر اساس این روش،
می توان ارزش های مورد نظر واز جمله فرهنگ ایثار وشهادت را با ایجاد بصیرتی نو در
دانش آموزان، به آنان معرفی نمود .راه برد دیگر در زمینه ی تقویت فرهنگ ایثار
وشهادت در بین دانش آموزان، ایجاد احساس خودباوری مذهبی وملی در آنان است . خودباوری اصطلاحی است که
امروزه در جامعه شناسی، روا نشناسی و علوم تربیتی به کار می رود و منظور از آن یک
حالت مثبت روحی و روانی است که در نتیجه ی احساس ارزش مندی در نفس انسان پدید می
آید و او را آماده می سازد تا از طریق بهره گیری از لیاقت ها و توانمندی هایی که
دارد به انجام وظایفی که برعهده اوست، قیام نماید و دراین راه، از مشکلات وموانعی
که پیش می آید هراسی به دل راه ندهد. از این حالت روحی در فرهنگ اسلامی با تعابیری
چون علوهمت،مناعت طبع، اعتماد به نفس، عزت نفس و ... یاد می شود. در واقع،
خودباوری، باور به استعدادها، توانایی ها و نیروهای نهفته ی فطری درونی است که با
اتکاء به آن، می توان به اهداف مورد نظر درزندگی رسید و به آنان جامه عمل پوشاند.
ومرحله عالی خود باوری، شکوفایی همه استعدادهای بالقوه فرد است.(شعاری نژاد، 1378
:166-167)خود باوری ملی، در مقابل از خود بیگانگی وخودباختگی ملی مطرح می شود.
گاهی افراد یک جامعه در اثر ناآگاهی و یا تحت تاثیر تبلیغات سوء و جذاب دشمنان، به
سنت و باورهای ملی و فرهنگی خود پشت می کنند و از نمادها و ارزش های رایج در جوامع
دیگر پیروی و تقلید می کنند. این کار به تدریج، راه نفوذ و تسلط همه جانبه ی
بیگانگان را در عرصه های مختلف آن جامعه هموارمی سازد. در نهایت، کیان و استقلال
آن جامعه را با خطر جدی مواجه می سازد . در تاریخ جوامع اسلامی به نمونه های زیادی
از این گونه جامعه ها برمی خوریم. ترکیه دوران آتاترک و حتی ترکیه امروز در مقابل
غرب، و ایران دوره رضاخان وبسیاری از جوامع دیگر، مصداق روشنی از مردمی هستند که
به خود باختگی ملی گرفتار آمده اند . بنابراین، اگر افراد جامعه ای خواهان پیشرفت
و تعالی هستند باید از طریق اصلاح نظام آموزشی و تربیتی جامعه و بازنگری در باورها
و ارزش های فکری و فرهنگی به جای مانده از گذشته، تمام این گونه اوصاف و ویژگی های
نادرست فکری و اخلاقی را اصلاح نمایند و به یک انقلاب فکری و فرهنگی، به ویژه در
سطح اندیشه و اعتقادات نسل جوان دست بزنند . آن گاه از طریق احیای ارزش های اصیل و
حیاتبخش روح اعتماد به نفس و خودباوری را در وجود این قشر، که مهمترین سرمایه
جوامع محسوب می گردند، شکوفا ساخته و حفظ و استمرار خواهند بخشید. دفاع مقدس وشهدا
دراین زمینه نقشی اساسی ایفا می کنند، به شرط آنکه کسانی از قبیل معلمان کشور با
نحوه ی ایجاد خودباوری در جوانان آشنا بوده و از طریق این احساس، فرهنگ ایثار و
شهادت را تبیین وترویج نمایند. ارائه و معرفی جلوه های زیبای وصیت نامه های شهدا
به دانش آموزان، راهبرد مهم دیگر در تقویت فرهنگ ایثار وشهادت است. وصیت نامه های
شهدا از بهترین اسناد مکتوب دوران جنگ تحمیلی است که علاوه بر استفاده تاریخی از
آن ها می توان نمونه های عالی ارزش ها را در آن ها یافته و به نسل جدید معرفی نمود
. از آنجا که این وصیت نامه ها بیان گر حس وحال واقعی شهدای دفاع مقدس می باشند،
تاثیر شگرفی در تقویت فرهنگ ایثار وشهادت دارند. متاسفانه در کتب درسی از متون
وصیت نامه شهدا هیچ استفاده ای نشده است که به نظر می رسد، بسیار به جا وشایسته
است که وزارت آموزش وپرورش بنحوی شایسته وجذاب از این اسناد باارزش برای معرفی هر
چه بیشتر فرهنگ ایثار وشهادت استفاده کند. مسلما این کار کمک بزرگی به معلمان
خواهد نمود تا ارز ش ها را به دانش آموزان معرفی نمایند.تشویق ودعوت دانش آموزان
به تحقیق وبررسی درکتب ومقالات مربوط به شهدا از راهبردهای مهم تقویت فرهنگ ایثار
وشهادت است . امروزه ثابت شده است که انجام تحقیق ومطالعه از سوی دانش آموزان، یکی
از بهترین راه های تفهیم موضوعات مختلف به آن هاست. متاسفانه انجام تحقیق وپژوهش
در سیستم آموزشی ما از جایگاه مهم خود برخوردار نیست ومعلمان به تاثیر آن آگاهی
کامل ندارند .تحقیق یک فعالیت منظم، منسجم و با روش سنجیده ای است
در جهت رسیدن به هدف و هدف کشف حقیقت است. (کاردان، 1377 :8)تعاریف مختلفی از
تحقیق شده است ولی به نظر، می رسد می توان گفت تحقیق فرآیندی است که از طریق آن می
توان درباره ی ناشناخته به جستجو پرداخت ونسبت به آن شناخت لازم را کسب کرد، در
این فرآیند از چگونگی گردآوری شواهد وتبدیل آن ها به یافته ها، تحت عنوان روش
شناسی یاد می شود . رسالت اصلی تحقیق، به کارگیری روش ها برای انجام نظریه سازی
است. برای این که پژوهش در آموزش وپرورش نهادینه شود باید به ایجاد روحیه پژوهش
گری، اعطای قابلیت ها ومهارت های لازم پژوهشی وهم چنین اعطای فرصت به دانش آموزان
جهت انجام پژوهش همت گماشت.برنامه های درسی وروش های آموزشی باید به گونه ای متحول
شودکه به دانش آموزان در دست یابی به این اهداف یاری رساند.خوشبختانه کتب ومقالات
زیادی در زمینه ایثار وشهادت نگاشته وچاپ شده است . در این میان غنی سازی کتابخانه
های مدارس از این جهت وارائه این کتب به دانش آموزان از طریق کتابخانه ها حائز
اهمیت است.از آنجا که مقالات بسیاری نیز در زمینه ایثار وشهادت در اینترنت منتشر
شده است، از یکسو فراهم آوردن امکان استفاده دان شآموزان از این پدیده مفید علمی و
از سوی دیگر آموزش نحوه ی استفاده از اینترنت ومنابع مفید آن، می تواند در تقویت
این فرهنگ مفید وموثرباشد.تحلیل و بررسی فرهنگ ایثاروشهادت در طول تاریخ برای دانش
آموزان هم می تواند تاحد زیادی در این زمینه کارگشا باشد. هرحادثه تاریخی نیاز به
تحلیل تاریخی نیز دارد. این تحلیل به ویژه پس از پایان یافتن آن حادثه وبرای معرفی
بیشتر آن به کسانی که در زمان وقوع حادثه، حضور یا وجود نداشته اندحائزاهمیت
است.درمورد فرهنگ ایثاروشهادت این امرازاهمیت ویژه ای برخوردار است،چرا که موارد
زیادی مبنی برایجاد شبهه در این فرهنگ وزیرسؤال بردن آن مشاهده می شود. این شبهه
ها ازسوی کسانی دامن زده می شود که با انقلاب اسلامی ومبانی آن مخالفت می ورزند و
بیشترنیز سعی در انتقال این شبهه ها به مراکز فرهنگی کشور مثل مدارس و دانشگاهها
دارند. دراین میان وظیفه معلمان بیشتراز دیگراقشار جامعه مهم به نظرمی رسد وآن ها
باید به خوبی با فرهنگ ایثار وشهادت آشنا بوده و این آشنائی خود را از طریق بیان
ساده وشیوا به دانش آموزان منقل نمایند.
بازشناسی مبانی دینی فرهنگ ایثار و شهادت برای نسل جوان
فداکاری و از خود گذشتگی ، یک ارزش جهانی و فرا مذهبی است . همه انسان ها نسبت
به افرادی که با شجاعت در مقابل ستم قد بر افراشته اند و تن به ذلّت و خواری نداده
اند ، ادای احترام کرده و آنان را ستایش می کنند . حتی افراد ناتوان و زبونی که
جرأت اظهار وجود در برابر ستم و یارای مخالفت با ستمگری نیافته اند ، نسبت به
انسان های قهرمان و مقاوم ابرازاحترام می کنند.پیامبرعزیز اسلام (ص) ، قبل از بعثت
در پیمان حلف الفضول که فلسفه آن دفاع از مظلومان و ستمدیدگان بود شرکت کرد. چون
به رسالت مبعوث شد ، فرمود : در خانه عبدالله بن جدعان ، شاهد پیمانی بودم که اگر
مالک همه شتران سرخ مو بودم ، مرا چنین شادمان نمی کرد و اگر در اسلام نیز کسی بر
این اساس از من یاری بطلبد آماده یاری او هستم (ابراهیمی، 1382: 133 )حملات
انتحاری مجاهدان گمنام مسلمان ، علیه صهیونیست غاصب و زورگو، : بدون ملاحظه سن و
جنسِ قهرمانان آن،موردتقدیر وتحسین همه حق طلبانه جهان است .ایثار و شهادت،جایگاه
فوق العاده ارزشمندی در فرهنگ دینی دارد .آنچه کرامت و عزّت انسان را تثبیت و
تقویت می کند و روح متلاطم و پویای او رابه نهایت کمال و اوج تعالی رهنمون می شود
، دراین حقیقت متجلی است . ایثاروشهادت،منشأ تربیت انسان جاودانه و جاودانگی انسان
است و حقیقت وجود او را تبیین و تفسیر می کند . برخی از مبانی ، این حرکت عمیق
انسانی در فرهنگ دین ، عبارتند از:
الف ) از اویی و به سوی اویی :در نگرش الهی ، انسان مورد عنایت خاص خداوند است
. حضرت حق تعالی او را برای معرفت نسبت به خویش و عبودیت در برابر خود آفریده است
. و ما خَلَقْت الْجِنَّ و الْإِنْس إِلاَّ لیعبدونِ ( ذاریات 56 )من جنّ و انس را نیافریدم
جز برای اینکه عبادتم کنند (و از این راه تکامل یابند و به من نزدیک شوند ( عبودیت
نهایت و اوج تکامل انسان و قرب او به خدا است. عبودیت کامل آن است که انسان جزبه
معبود واقعی یعنی کمال مطلق نیندیشد،جز درراه اوگام بر ندارد، وهر چه غیر او است،
را فراموش کند، حتی خویشتن را (مکارم،387:22 )برمبنای فرهنگ" ازویی و به سوی
اویی" انسان پیوسته آماده حضور در آزمون های دشوار است و چون ، سنگی گرانبها
از کوره آزمون های سخت می گذرد تا گوهر خالص وناب وجودش آشکار گر . آنان که به
ندای خیرخواهانه فَأَینَ تَذهبونَ (تکویر/ 26 )پس به کجا می روید؟ودعوت آسمانی
فَفرّواإلی اللهِ (ذاریات/ 50) پس به سوی خدا بگریزید اعتنا نمی کنند،در مواجهه با
حوادث سهمگین قیامت بدنبال راه فرارمی گردند یقُولُ الْإِنْسانُ یومئذ أَینَ الْمفَرُّ
(قیامت/ 10) آن روز انسان می گوید راه فرار کجاست!؟ وپاسخ می شنوند:" کَلاَّ
لا وزرإِلی ربک یومئذ الْمستَقَر(قیامت /11-12)هرگزچنین نیست، راه فرارو
پناهگاهی وجود ندارد آن روز،قرارگاه نهایی تنها به سوی پروردگار تو است . شکوه به
سویی اویی آنگاه به نهایت می رسد که بانگ می زنند : لمنِ الْملْک الْیوم حکومت
امروز برای کیست؟ وهمه ناگزیر فریاد می زنند: للَّه الْواحد الْقَهار برای خداوند
یکتای قهار است (غافر/16)
ب ( کرامت و منزلت انسان:انسان ها دو گونه اند : عده ای زبون ، ذلیل و خود
باخته اند و با سستی و تن پروری به پروار کردن جسم خود می پردازند و با هر طعمه ای
می سازند و در هر مزبله ای رحل اقامت می افکنند. وهرگز خود را برای رویارویی با
موانع تکامل مهیا نمی کنند و بر زمین چسبیده اند . قرآن کریم آنان را توبیخ می کند
و می فرماید : یا أَیها الَّذینَ آمنُوا ما لَکُم إِذا قیلَ لَکُم انْفرُوا فی
سبیلِ اللَّه اثَّاقَلْتُم إِلَی الْأَرضِ أَرضیتُم بِالْحیاةِ الدنْیا منَ
الآخرَةِ فَما متاع الْحیاةِ الدنْیا فی الآخرَةِ إِلاَّ قَلیل (توبه / 38 ) ای
کسانی که ایمان آورده اید! چرا هنگامی که به شما گفته می شود: به سوی جهاد در راه
خدا حرکت کنید "!بر زمین سنگینی می کنید (و سستی به خرج می دهید )؟! آیا به
زندگی دنیا به جای آخرت راضی شده اید؟! با اینکه متاع زندگی دنیا، در برابر آخرت،
جز اندکی نیست . اینان از اوج شکوه به کنج ذلت خزیده اند و هویت و شخصیت عظیم
انسانی خویش را پاس نداشته و حرمت روح متعالی را نشناخته و خود را موجودی بیهوده و
بی ارزش پنداشته اند . و در امور زندگی به طفیلی گری تن داده اند اما گروه دوم ،
از لذّت معرفت بهره مند شده و با چشمان باز پا به عرصه آفرینش نهاده اند و در پرتو
عظمتی که خداوند به آنان ارزانی داشته و همه موجودات هستی را در برابر اراده آنان
رام و مسخر کرده ، به بهره گیری از لذائذ معنوی پرداخته و در کشتزار طبیعت در پی
به دست آوردن مغز و ریشه نعمت های الهی کوشیده اند . سبک بار و چالاک پا درمیدان
فداکاری نهاده و رضایت خداوند را بر همه چیز ترجیح داده اند و در اوج ندای خوش آمد
ملائک پا بر عرصه بهشت نهاده اند. اینان به عظمتی دست یافته اند که خداوندی که
کمال مطلق و مطلق کمال است و هرگز در وعده اش ناراستی و کژی وجود ندارد،خریدارجان
آنان است .إِنَّ اللَّه اشْتَری منَ الْمؤْمنینَ أَنْفُسهم و
أَموالَهم بِأَنَّ لَهم الْجنَّةَ(توبه/ 111) خداوندازمؤمنان،جانها و اموالشان را
خریداری کرده ،که در برابرش بهشت برای آنان باشد.
ج ) پویایی و تکامل انسان :برخی ازانسان ها ، بسان عنکبوت خود را در تارهایی
که می بافند، زندانی می کنند و پیوسته کاخ های خیالی خود را برای صید موجودات ضعیف
زینت می بخشند ، غافل از آنکه سست ترین خانه ها،خانه عنکبوت است . اینان زندانی
خویش اند. طبیعت ، جامعه و تاریخ را در قالب ذهن ناتوان خویش تفسیر می کنند. اهل
هجرت حرکت ، سازندگی،ارتباط با مردم ومشاهده حقایق عالم نیستند. اما گروهی از
انسان ها،اهل حرکت و هجرتند و لحظه ای آرام نمی گیرند وایستایی و سکونت را موجب
مرگ وخواری می دانند. ما زنده از آنیم که آرام نگیریم موجیم که آرامش ما در عدم
ماست. پیوسته می کوشند تا گامی به پیش بردارندوبا موانع راه بستیزندهجرت اصل حیاتی
ومهم زندگی آنان محسوب می شود. زیرا تاریخ پر شکوه اسلام با هجرت آغاز می شود.
د ) نیکوکاری کامل و کمال نیکوکاری قرآن کریم ، بالاترین درجه نیکوکاری را
انفاق و گذشت از آنچه که مود علاقه شدید انسان است ، معرفی می کند و می فرماید :
لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حتَّی تُنْفقُوا مما تُحبون (آل عمران/ 92) هرگزبه (حقیقت) نیکوکاری
نمی رسید مگر اینکه از آنچه دوست می دارید، (در راه خدا) انفاق کنید.
و در سوره هل اتی که سند عظمت و شکوه ائمه اهل بیت (ع) است ، رمزاین عظمت
رادرانفاق آنچه که مورد علاقه آنان بود معرفی می کند و می فرماید : و یطْعمونَ
الطَّعام علی حبه مسکیناً و یتیماً و أَسیرا ( انسان/ 31 ) و غذای (خود)
را با اینکه به آن علاقه و نیاز دارند، به« مسکین » و« اسیر »و «
یتیم » می دهند! بالاترین چیزی که مورد علاقه انسان است ، جان اوست . حب نفس یکی
از مهم ترین عوامل حیات انسان و موجب رقابت ، تلاش ، خلاقیت است. آنگاه که انسان
به اوج عظمت و فداکاری برسد، بهترین سرمایه زندگی که جان اوست را در راه خدا ایثار
می کند. شهید با خون خود یعنی تمام وجود و هستی خود ارزش ، ابدیت وجاودانگی می
یابد . خون شهید برای همیشه دررگ های اجتماع می جهد. پیامبر عزیز فرمود: فَوقَ
کُلِّ ذی بِرٍّ بِرٌّ حتَّی یقْتَلَ الرَّجلُ فی سبِیلِ اللَّه فَإِذَا قُتلَ فی
سبِیلِ اللَّه فَلَیس فَوقَه بِر) کافی، 2/348) برتر و بالاتر از هر
نیکوکاری ، نیکوکار دیگری است ، تا آنگاه که در راه خدا شهید شود ، وقتی که در راه
خدا شهید شد ، دیگر بالاتر از او کسی نیست . و نیز فرمود : إِنَّ أَبخَلَ النَّاسِ
منْ بخلَ بِالسلَامِ و أَجود النَّاسِ منْ جاد بِنَفْسه و ماله فی سبِیلِ اللَّه
تَعالَی (6) بخیل ترین انسان ها کسی است که در سلام کردن ، بخل بورزد و بخشنده
ترین انسان ها ، کسی است که جان و مال خویش را در راه خدا ، بذل و ایثار نماید.
ه ) مسابقه در نیکی ها :دنیا محل رقابت و مسابقه است . انسان فطری و سلیم
النفس می کوشد تا با کسب فضائل اخلاقی ، علمی ، هنری و ... گوی سبقت را از همنوعان
خود برباید . رمز پویایی زندگی آن است که انسان در بروز استعدادها و کمالات خود
بکوشد . این انگیزه به قدری قوی است که گاه موجب می شود که انسان برای خود فضائل
دروغین ادعا کند ، تا موقعیت و منزلتی برای خود فراهم آوردبدون تردید یکی از زمینه
های مسابقه جهان ، برداشتن موانع رشد و تکامل معنوی جامعه است وآن نیازمند فداکاری
، ازخود گذشتگی و ایثارجان و مال وآمادگی برای استقبال از جهاد و شهادت است. انسان
در میدان مبارزه حق وباطل برای دفاع ازآرمانهای اصیل معنوی ، که بالاترین درجه خیر
و نیکی است تلاش می کند و با درک شهادت در مغفرت و رحمت الهی غرق می شود.
و ) انتخاب مرگ ( مرگ آگاهانه):امام علی(ع)می فرماید : اگرانسان را ازمرگ
گریزی نیست،بهتراست که با شمشیر در راه خداکشته شود وإن تکن الأبدان للموت أنشأت
فقتل امرئ بالسیف فی الله أفضل( علی(ع)/ 315 )اگر بدن
(انسان ها ) برای مرگ آفریده شده است ، کشته شدن انسان باشمشیر با
ارزشتر است. و تأکید می کند که تحمل هزاران ضربه شمشیر ، آسان تر از پذیرش مرگ در
بستر است ان أَفْضَلَ الْموت الْقَتْلُ و الَّذی نَفْسی بِیده لَأَلْف ضَرْبةٍ
بِالسیف أَهونُ علَی منْ میتَةٍ علَی فرَاش ) کافی ، 5/53)
همانا بالاترین نوع مرگ ،شهادت است. و سوگند به کسی که جانم در دست اوست ،
تحمل هزار ضربه شمشیر، از مردن در بسترآسانتراست. شهید با آگاهی از اینکه ، میدان
جهاد محل فداکاری ، از خود گذشتگی و شهادت است ، از کام جویی مادی دل می کند و به
میدان ایثار پا می گذارد . او تسلیم مرگ نمی شود، بلکه مرگ را تسلیم خود می کند.
ز ) اخلاص:شهید به تعریف و تمجید دیگران دل نبسته است ، یعنی در جامعه حضور
فیزیکی ندارد که به ارتقای ظاهری در نظر مردم و کسب اعتبار و شئون فردی دل خوش کند
. او با نهایت اخلاص و به دور از هر گونه تعلّقی جان خویش را تقدیم دوست می کند تا
به اعتلا و تداوم آرمان های معنوی ، کمک کند و همین صفا موجب قداست، شهرت
وجاودانگی اوست. یکی از آفات مهم اعمال انسان که موجب تباهی ، حبط و زوال اعمال
انسان می شود و خطرناک ترین دشمن انسان ، " ریا " است ، که
همانند موریانه ، کارهای نیکوی انسان را از درون تهی می کند وهمه چیزرا به آتش می
کشد . بدون تردید یکی از مصادیق زیانکارترین چهره های انسان قرآنی ، ریاکاران
هستند. قُلْ هلْ نُنَبئُکُم بِالْأَخْسرینَ أَعمالاً الَّذینَ ضَل سعیهم فی
الْحیاة الدنْیا و هم یحسبونَ أَنَّهم یحسنُونَ صنْعا (کهف/ 103-104) بگو: آیا به
شما خبردهیم که زیانکارترین مردم درکارها، چه کسانی هستند؟ آنها که تلاشهایشان در
زندگی دنیا گم (و نابود ) شده با این حال، می پندارند کار نیک انجام می دهند
"اما شهدا به درجه خلوص رسیده وازدام شیطان گریخته اند . قالَ فَبِعزَّتک
لَأُغْوِینَّهم أَجمعینَ إِلاَّ عبادک منْهم الْمخْلَصین (ص/ 82-83 ) گفت: به
عزّتت سوگند، همه آنان را گمراه خواهم کرد، مگر بندگان خالص تو، ازمیان آنها (. برو این دام بر مرغی دگر
نه که عنقا را بلند ست آشیانه (حافظ/ 268 )
ح ) زندگی راستین :در منطق شهید،مرگ انتقال از جهانی به جهان دیگراست و رابطه
انسان با جهان و روح با بدن از نوع رابطه کشاورز و مزرعه است.پیامبر عزیز فرمود: الدنیا
مزرعه الآخرَه (مجلسی، 67/225) دنیا مزرعه آخرت است. شهید با مرگ خود به
جاودانگی می رسد و زندگی خویش را از سطح ظاهری بالا می برد . خداوند کریم می
فرماید : و لا تَحسبنَّ الَّذینَ قُتلُوا فی سبیلِ اللَّه أَمواتاً بلْ أَحیاء
عنْد ربهِم یرْزقُون (آل عمران 169 ) ای پیامبر! هرگزگمان مبرکسانی که در راه خدا
کشته شدند،مردگانند!بلکه آنان زنده اند،ونزد پروردگارشان روزی داده می شوند. علی
(ع) فرمود : به خدا که با مردن ، چیزی به سر وقت من نیامد که آن را نپسندم و نه
چیزی پدید گردد که آن را نشناسم ، بلکه چون جوینده آب به شب هنگام بودم که ناگهان
به آب رسد ، یا خواهانی که آنچه را خواهان است بیابد وآنچه نزد خداست، نیکوکاران
را بهتر است )شهیدی ، 23/284 )اهمیت شهید به قدری است که آنگاه که
پیامبر (ص)،تسبیحات اربعه رابه فاطمه زهرا(س) تعلیم داد آن
حضرت ازتربت حمزه شهید، تسبیح ساخت وبا این عمل خود به قداست شهید وجاودانگی
اورسمیت بخشید. امام صادق (ع) فرمودند: إِنَّ السجودعلَی تُرْبةِ أَبِی عبد
اللَّه(ع) یخْرِقُالْحجب السبع( آملی،5/366 (سجده بر تربت
حسین (ع )، حجاب های هفتگانه را پاره می کند .اگر انسان ارزش شهید را درک کند، خاک
تربت او به نمازش ارزش می دهد راز بقای شهید آن است که حرکت اویک بعد عقلی دارد
وازناحیه منطق حمایت می شود و از طرف دیگر درعمق احساسات و عواطف راه یافته است .
از این روی ائمه توصیه کرده اند تابرشهادت امام حسین (ع) گریه کنیم،این گریه
ها،نهضت امام حسین (ع) را در اعماق جان مردم فرو می برد.
ط ) تأسی به الگوهای جاودانه:انسان موجودی قهرمان آفرین والگو ساز است . قرآن کریم پیامبر عزیز
اسلام (ص) را به عنوان الگوی متعالی بشریت معرفی کرده و می فرماید: لَقَد کانَ
لَکُم فی رسولِ اللَّه أُسوةٌ حسنَة (احزاب/ 21 ) مسلّماً برای شما درزندگی
رسول خدا سرمشق نیکویی بود.همچنین حضرت ابراهیم وپیروان واقعی اورا الگوی مناسبی
برای هدایت جامعه معرفی می کند : قَد کانَت لَکُم أُسوةٌ
حسنَةٌ فی إِبراهیم و الَّذینَ معه (ممتحنه/ 4) برای شما سرمشق خوبی در
زندگی ابراهیم و کسانی که با او بودند وجود داشت . این الگوهای جاودانه برای
دفاع از حق مردم و پیشبرد آرمان های والای الهی از همه چیز خود گذشتند. آزمون های
سخت الهی را پشت سر گذاشتند تا ارزش های والای انسانی راتحقق بخشند.دراین میان
امام حسین (ع) بنیان گذار الگوی کامل و بی بدیلی در تاریخ بشریت است. امام حسین
(ع) ، سید الشهداء و بالاترین اسوه و مقتدای کسانی است که چون می بینند که به حق
عمل نمی شود و از باطل جلوگیری به عمل نمی آید ، بی تاب رؤیت حق وملاقات خداوند می
شوند و فریاد بر می آورند که : و إِنِّی لَا أَری الْموت إِلَّا سعادةً و الْحیاةَ
مع الظَّالمینَ إِلَّا برَما (مجلسی44/192)من مرگ را جزسعادت و زندگی با ستمکاران
را جز ملالت و خستگی و کسالت نمی بینم.
آموزش و احیای هویت
دغدغه اصلی آنان که درد دین، جامعه و مردم را دارند، این است که برای تغییر
وضعیت فعلی و بهبود آن، چه راه کاری وجود دارد تا جوانان، اعتمادشان را دوباره به
دست آورند، هویت اصیل و فرهنگ ناب ملی اسلامی شان را بازیافته و به اصل خویش
بازگردند و بحران فعلی را پشت سربگذارند.بدون تردید، دین و مذهب، در جهت
بازشناسایی هویت انسان از غنا و توانمندی لازم برخوردار است، دین به آدمی می آموزد
که انسان کیست؟ و انسانیت چیست؟ در واقع دین انسان را متوجه ارزش و کرامت ذاتی او
می کند و از پوچ گرایی، دور ساخته و او را به ادامه حیات امیدوار می سازد و با
برانگیختن آتش عشق و محبت در وجود وی، انسان را به زندگی سرشار از شورو شعف،
استغنا و بی نیازی، توأم با تلاش و فعالیت برای خدمت به همنوعان و دوری از کژی ها
و کاستی ها، رهنمون می سازد.منتهی برای انتقال آموزه ها و ارزش های الهی و آسمانی
ومفاهیم بلند دینی، به تلاش و فعالیت، تعلیم و تعلم و آموزش وپرورش، احتیاج و
نیازمند هستیم،چراکه سنگ زیرین ساختمان فرهنگ و هویت افراد هر سرزمینی را نحوه
آموزش و ارتباطات آن، رقم می زند و هرقدر که اصول آموزشی و ابزارارتباطی، درجهت
انتقال مفاهیم، غنی تر و قوی تر باشد و در عین حال سطح وسیع تری را پوشش دهد، می
تواند سلامت آحاد جامعه و مردم به خصوص نسل جوان را در برابر سیل تهاجمات، حفظ
نموده و نسبت به حوادث کشنده و مهلک، بیمه نماید، چراکه انسان اولیه و دست نخورده
حکم خمیرمایه را دارد و با آموزش های لازم و ارتباط با اطرافیان، فرم و شکل خاصی
پیدا می کند و بدون آموزش و ارتباط به همان حالت اولیه و ابتدایی باقی می ماند
چنانچه آموزش و ارتباطات هم اگرسالم وسازنده نباشد بازشکل دیگری به خود گرفته
وهویتش نیز فرم خاصی پیدا می کند .دین انسان سازاسلام ازتوانمندی لازم برای
بازشناسایی هویت برخورداراست.دین الهی به بشر می آموزد که کیست وانسانیت چیست؟ به
این صورت که انسان را متوجه ارزش وکرامت ذاتی خود کرده وبا دورنمودن ازپوچ گرایی،
وی را به ادامه زندگی امیدوارمی سازد. با این حال برای انتقال آموزه ها وارزشهای
الهی ومفاهیم ارزشمند دینی، به نظام آموزشی وساختاررسانه ای قدرتمندی نیازمند
هستیم . با تحولات گسترده فناوری ارتباطات درعصرحاضر، انتقال هرچه بیشتر، غنی
تروقوی ترمفاهیم و ارزشها را درسطح وسیع شاهد می باشیم . بنابراین با برنامه ریزی
دقیق وحساب شده برای برقراری یک ارتباط سالم ،می توان آموزه های دینی وملی را
درذهن وضمیروروح جوانان نهادینه کرده، درنتیجه ضریب اعتماد واطمینان آنها را
بالابرده وتوان شان را برای مقابله دربرابرتهاجم گسترده فرهنگی افزایش داد،
درغیراین صورت درمواجهه با فرهنگ مهاجم وفناوری دیگران ، اعتمادشان راازدست داده،
دچاربحران هویت خواهند شد . (رسالت، 1386: 20). لذا با آموزش های دقیق و حساب شده
وارتباطات سالم، می توان آموزه های اصیل ملی اسلامی را در ذهن و ضمیر و روح و روان
نسل جوان، نهادینه کرده وتوسعه و گسترش داد، درنتیجه ضریب اعتماد و اطمینان جوانان
و نوجوانان را بالابرده و توان آنان را برای مقابله و مقاومت در برابر تهاجمات
وسیع و گسترده دشمنان وبیگانگان، مضاعف و دوچندان نمود درغیر آن صورت در مواجهه با
فرهنگ مهاجم وصنعت وتکنولوژی غرب، رنگ باخته،اعتمادشان را از دست خواهند داد و
گرفتار بحران هویت خواهند شد.نکته ای که باید توجه داشت این است که، آموزش،منحصربه
مدرسه و دانشگاه نیست رسانه های گروهی نیز در این زمینه نقش مؤثر دارند، رادیو،
تلویزیون و مطبوعات به همان نحو که در ایجاد زمینه های ذهنی غلط، نقش مخرب دارند،
متقابلاً با برنامه های آموزشی مناسب می توانند درارتقاء فرهنگ جامعه نقش ارزنده
خویش را ایفا کنند. ( کیهان،12:1385) امام (ره) می فرماید: رسانه های گروهی، بویژه
صدا و سیما، این مراکز آموزش و پرورش عمومی می تواند خدمتهای گرانمایه ای رابه
فرهنگ اسلام وایران بنمایند، بنگاه هایی که شب و روز، ملت در سراسر کشوربا آنها
تماس سمعی و بصری دارند چه مطبوعات در مقالات و نوشته های خود و چه صدا و سیما در
برنامه ها و نمایشنامه ها و انعکاس هنرها و انتخاب فیلم ها... و ازهنرمندان متعهد
بخواهند که درراه تربیت صحیح وتهذیب جامعه،وضعیت تمام قشرها را درنظرگرفته راه و
روش زندگی شرافتمندانه و آزادمنشانه را با هنرها ونمایشنامه ها به ملت بیاموزند
وازهنر های بدآموزومبتذل جلوگیری کنند.سهل انگاری در این امور، ساده اندیشی است و
بر متعهدان است که کوشش کنند و از انحرافات، گرچه جزئی، جلوگیری نمایند.
نتیجه گیری
رشد و گسترش سریع اطلاعات در دنیای امروزکه مرزهای سیاسی، فرهنگی، اجتماعی،
و... را درنوردیده، برای ملت ها هم می تواند فرصت باشد؛ هم تهدید. فرصت از این جهت
که در برابرایشان دنیایی گسترده است ازاطلاعات که دستاوردهای فرهنگی دیگر ملل را
در اختیارآنان می گذارد و تهدید از آن رو که هویتهای مستقل فرهنگی تمدنی را در
معرض هجوم وآسیب قرار می دهد. یقیناً در این عصر اطلاعات، اگر ملتی در راه حفظ و
تقویت دستاوردهای فرهنگی خود قدم پیش نگذارد، نمی تواند در مقابل این تهدید مصون
بماند. در فرهنگ ایرانی اسلامی هر چند بنمایه های عمیقی وجود دارد که می تواند هر
تهدید و آسیبی را دفع کند، نمی توان به صرف اتکا به این پشتو انه از نوآوری و
اقدامات لازم و مؤثر جهت حفظ و ارتقای عناصر فرهنگی چشم پوشی کرد. امروزه مهم ترین
اصل برای متولیان فرهنگی تولید اندیشه و خلق نوآوری در ادبیات حوزه های مختلف
فرهنگی اجتماعی است که در ضمن حفظ دستاوردهای کنونی موجب نوآوری های روز افزون نیز
می شود. درتاریخ ادبیات ما منابع نغز بسیاری پیرامون ارزش های فرهنگ ایرانی اسلامی
در باب فرهنگ ایثار و شهادت وجود دارد که از نظر کمی و کیفی در میان ادبیات
دیگرملل نظیری ندارد. همچنین بعد از انقلاب و دوران دفاع مقدس و پس از آن نیز به
تأثیر از آن ادبیات پرباری در حوزه های مختلف پدید آمد که غنای روزافزون آن را
نشان می دهد. اما واقع امر این است که ما ه مچنان نیازمند تحقیق، پژوهش و نوآوری
هستیم.
فرهنگ ایثار وشهادت مجموعه ای ازمعانی نمادین است که ایثارگری ومیل به شهادت
رادرافراد به وجود می آورد وبا نهادینه شدن آن،نگرشها ورفتار افراد را به سمت
رفتارهای ایثارگرانه سوق خواهد داد.انقلاب اسلامی که خود ثمره ایثار وشهادت
است،موجب تغییر وتحول درتمامی سطوح جامعه گردید. فرهنگ ایثار وشهادت، فرهنگی است
که بدون خود خواهی وخود محوری وبا آزاد اندیشی ورسوخ دراعماق قلب نوجوان های جامعه
نسبت به ویژگیهای نوجوانی وضعف های او وتهدیدات زمانه بی تفاوت نیست،بلکه به جای
دیدن ضعف ها ازقوت های نوجوانی می گوید وبه جای مرغوب شدن نسبت به تهدیدات زمانه،
همان را به فرصتی جهت پیشبرد اهداف ماندنی خود تبدیل می نماید .همجنان که امام
حسین (ع)درجای حرکت اصلاحی خویش حجت را برهمگان تمام کرد وبازبانی نرم فطرت
انسانها را مخاطب ساخت ولغزش ها وخطاهای دوست ودشمن را با برزگواری ندیده انگاشت
وبا این حماسه بزرگ، ارزش های عالی انسانی را تمام طول تاریخ جاری ساخت وتازمانی
که فرهنگ حسینی درجامعه ای حاکم نیست. سخن ازگسست بین نسلها جایی ندارد.فقط کافی
است که فرهنگ ایثاروشهادت رابشناسیم وبه آنها متعهد بمانیم.قیام سرخ امام حسین(ع)
و یارانش همه تبهکاران و طغیان گران را در طول تاریخ رسوا کرد و نمونه ای روشن از
جهاد آرمانی را به منصه ظهور آورد . او فریاد بر آورد که :
إِن کانَ دیِنُ محمد لا یستَقم إِلّا بِقَتلی فَیا سیوف خُذینی اگر دین محمد (ص)
جز با قتل من استوار نمی گردد، ای شمشیرها مرا دریابید. امام حسین(ع) قربانی هوس
های جاه طلبانه دیگران نیست . او با ایستادگی آگاهانه و مقاومت هشیارانه در راه
هدف مقدس به شهادت رسید .حسین (ع) الگوی همه کسانی است
که در پی سلطنت و قدرت دروغین دنیوی ورقابت برای جمع مال و ثروت اندوزی نیستند ودل
درگروبرداشتن موانع تکامل دین واجرای دستورات خداوند دارند.امروزتهاجم دشمن یک
تهاجم ضد فرهنگی است که هویت نسل امروزوآینده ماراهدف قرارداده است یعنی همان
روندی که درطول سلطنت پهلوی براین کشورجریان داشت وامروزه دربسیاری ازکشورها
وجوامع بشری به چشم می خورد آری تأسی به این فرهنگ غنی وارزشمند بود که ازپیر
وجوان ومرد وزن ما انسانهای فداکاری ساخت که ضمن خضوع وخشوع درمقابل ذات باری
تعالی چون سدی استوار دربرابرظلم وتجاوز ایستادند وهمین باعث شد تا عده قلیلی
برعده کثیری غلبه نمایند وعینیت بخش آیه شریفه « کم من فئته قلیله غلبت فئه کثیره
باذن ا... » باشند . اماهم امروزوهم آینده ، اگرملت رشید ما می خواهد آزاد ومستقل
وبا عزت زندگی کند ، باید این فرهنگ را حفظ وترویج کند ومسئولان ودستگاههای ذیربط
نیز درجهت تبیین ابعاد مختلف این فرهنگ وحفظ و ترویج آن تلاش کنند که لازمه حیات عزتمند
جامعه ای مستقل است.
پیشنهادها و راهکارها
1- شناسایی پیشینه فرهنگی شهادت، تأسیس موزه وایجاد نمایشگاههای دائمی ازآثار
فرهنگی شهدا وایثارگران برای انتقال فرهنگ
2- نگهداری وفضا سازی متناسب با شرایط زمانی ومکانی بعضی ازمناطق جنگی که یادآور
پایمردیها ، مقاومتها وشهادت مظلومانه پیکارگران دفاع مقدس می باشد.
3- نصب یادمان وتندیس های هنری وحماسی درمیادین ونقاط حساس شهرها به عنوان پیام
رسان آنچه اتفاق افتاده ازتوصیه های دیگر است .
4- شایسته است به مناسبتهای مختلف ازشهدا وایثارگران صنوف مختلف مانند کارگران ،
دانش آموزان ،دانشجویان ، روحانیون ،معلمان و... تجلیل شود.
5- باید داستان نویسان وآنهایی که درکار قصه ورمان قلم می زنند، روحیات ،خلقیات،
مبارزات ،تلاشهای خستگی ناپذیر ،خاطرات ایثارگران وشهدا درلابلای صفحات کتابها رقم
بزنند ونقشی درجاودان نمودن آنها داشته باشند تابه عنوان سیره وروش زندگی ،الگو
بخش نسلهای بعدی شوند.
6- هنرمندان چیره دست ،شاعران شوریده دل ،نویسندگان متعهد، عظمت ها وظرافتها
وزوایای مختلف این فرهنگ عزت آفرین والهام بخش را در قالبهای مختلف هنری ماندگار
نمایند وبا آفرینش هنروحماسه، اثر شگفت خلق نمایند.
7- تشکیل محافل به یاد شهیدان
8- تشکیل کانونهایی برای فرهنگ سازی درمساجد،مدارس،دانشگاه ها،کارخانه هاوادارات
9- تشکیل کتابخانه ونواخانه باموضوع شهادت وایثار
10- پخش بروشورهاوجزوه هاوکتاب درباره شهیدان بین علاقمندان وبلکه درسطح عموم
افراد جامعه
11- برگزاری مسابقات کتابخوانی با موضوع فرهنگ ایثار در مساجد ،مدارس ،دانشگاه ها
12- برپایی نمایشگاه هایی با موضوع ایثار و شهادت و...
13- فراخوان آثار علمی وهنری CD درزمینه ایثار وشهادت مثل نقاشی وپژوهشهای علمی در
سطوح مختلف و نمایشگاه کتاب، عکس، پوستر، فیلم و ؛
14- معرفی منابعی که پیرامون فرهنگ ایثار وشهادت به رشته تحریر در آمده است به
اقشار مختلف جامعه.
شهادت حرکت ارزشمندی است که نتایج ارزشمند واثربخش آن همواره درجامعه جاری است
واگر فداکاری وایثار شهدا نبود ، اسلام زنده نمی ماند وامنیت جامغه ازمیان می
رفت.بنابراین برهمه واجب است ازخون شهدا پاسداری کنند ویاد ونام آنان رازنده نگه
دارند.هر گونه نقص و کاستی در هر گوشه این تابلو به معنی کمبود ونارسایی در حقیقت
شهید وشهادت نیست،نقص از جانب قلمی است که کوشیده است این تابلو را ترسیم کند.
پروردگارا! خداوندا! تو را قسم می دهیم به محبوبیت حسین(ع) ما را برای
برخورداری از فرهنگ ایثار و شهادت آماده بفرما و همانگونه که گذشتگان ما، نیکان
ما، این فرهنگ عظیم خدایی به ما معرفی کردند و دامان علی و آل علی را به ما
سپردند، ما را موفق بفرما تا دامان علی و آل علی و حسین(ع) را به نسل های آینده و
به فرزندانما ن بسپاریم!
پی نوشتها
1- از مرحوم طبری در مجمع البیان
2- وسائل الشیعه، ج 11 ، کتاب الجهاد مع العدو، باب 1، حدیث 19
3- وسائل الشیعه، ج 11 کتاب الجهاد مع العدو، باب 1، حدیث . 15
4- وسائل الشیعه، ج 11 ، کتاب الجهاد مع العدو، باب 1، حدیث 1 ،
5- سفینه البحار، جلد 1، ماده شهد، خصال شیخ صدوق، ص 56 حدیث 196
6- نوری ، 11/8- مجلسی، 73
منابع
اداره امور تبلیغی( 1362 )اعتیاد ره آورداستعمار،اداره کل تبلیغات وانتشارات.
ابراهیمی ورکیانی ،( 1382 ) محمد ، تاریخ اسلام ، قم ، دفتر نشر معارف.
باقری، خسرو( 1379 ) نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، انتشارات مدرسه.
پژوهشگاه فرهنگ ، هنر و ارتباطات ( 1381 )آیینه ی پژوهش ، وزارت فرهنگ و ارشاد
اسلامی.
حافظ ، شمس الدین محمد ، ( 1380 )دیوان حافظ ، به اهتمام جهانگیر منصور ،
تهران، نشر دوران.
خامنه ای، سید علی. سخنرانی آیت الله خامنه ای در جمع فرماندهان و بسیجان لشکر
27محمدرسول الله، عاشورای 1372 ش، روزنامه ی جمهوری اسلامی، (26/2/76)
خمینی،روح الله،( 1361 ) صحیفه نور; چاپ اول، تهران: مرکز مدارک فرهنگی انقلاب
اسلامی.
خمینی ، روح الله ،( 1376 ) صحیفه نور ، تهران ، مؤسسه نشر آثار امام.
خمینی(ره) ، روح الله( 1373 ) مصباح الهدایة و الخلافة . مؤسسه تنظیم و نشر
آثار امام خمینی(ره).
خمینی(ره)،روح الله( 1375 ).ایثار و شهادت درمکتب امام خمینی(ره).مؤسسه تنظیم
ونشرآثار امام خمینی(ره).
خفاجی عبد النعم در اسارت فی الشعر الجاهلی واسلامی، 1992 ،ط 1،دارالجیل.
دبیرخانه ی شورای عالی جوانان ( 1368 )جایگاه نسل جوان در پرتو منشور تربیتی
نسل جوان ، چاپ اول، تهران، انتشارات دبیرخانه ی شورای عالی جوانان ، .
روزنامه رسالت، 1386 ص 20 .
روزنامه کیهان، 1385 ص 12
شعاری نژاد، علی اکبر( 1378 ) روانشناسی عمومی، نشر دوران.
شهیدی ، سید جعفر( 1377 ) ، ترجمه نهج البلاغه ، تهران ، انتشارات علمی فرهنگی .
ضیف شوقی ،تاریخ الادب العربی- العصر الاسلامی،ط 21 ،دارالمعارف ،مصر.
طباطبایی ، سید محمد حسین. ترجمه تفسیر المیزان. [بی تا]. قم: انتشارات
دارالعلم.
عاملی حر ( 1391 )، محمد ، وسائل الشیعه ، تهران ، مکتبه الاسلامیه.
عزام محمد،قضیه الالتزام فی الشعر الاموی ، 1989 ،ط 1،دارطلاس،دمشق
قرائتی ،محسن ( 1377 ) تفسیر النور، چاپ سوم ،موسسه در راه حق، قم.
کاردان، علیمحمد( 1377 ) ضرورت بسط وتوسعه ی تحقیقات در آموزش وپرورش،
انتشارات پژوهشکد هی تعلیم وتربیت، تهران.
کلینی; اصول کافی; ترجمه و شرح سید جواد مصطفوی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اهل
بیت.
لاهیجی ، محمد( 1377 )شرح گلشن راز شبستری. انتشارات کتابخانه محمودی.
ماهنامه پاسدار اسلام( 1382 ) ، قم ، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه ی علمیه ی قم ،
شماره 266
مطهری ، مرتضی ( 1367 ) قیام و انقلاب مهدی (عج) به ضمیمه شهید ، قم ، صدرا.
مجلسی ، محمد باقر،( 1403 ق) بحار الانوار الجامعه لعلوم الائمه الاطهاربیروت
، دار احیاء التراث العربی.
مولوی ، علی محمد.( 1378 ). شاهدان شهادت. نشر شاهد.
مکارم شیرازی ، ناصر ( 1384 ) ترجمه قرآن ، قم ، مدرسه امام علی (ع)
Culture of sacrifice and martyrdom is a set of symbolic meanings that veterans
and the desire to testify makes people and the institutionalization of the
attitude and behavior toward the people will for sacrificial behavior
Revolution that is your testimony Samareh Aysarv cause of change in all levels
of society in this age certainly was, if the nation and strengthening the
maintenance step before deriving its cultural achievements, can not remain
immune to the threats. Especially the aspects of world culture today,
especially the progress of science, thoughts and hearts has conquered,
self-interested individuals and groups, or a notice or to stimulate devouring
politicians, attempt of Islam, Islamic culture and values of the ruling and
opposition destructive of life and progress are introduced to achieve its goals
and young cultural intrigue our target is set but the way of our understanding
and recognition of traditional culture, especially culture of sacrifice and
martyrdom to promote effective steps survey. This topic: Martyrdom and
sacrifice in promoting culture among the young generation is our documentary
subjects comments and words of Quran and hadith Majid elders religion, as well as
comments and ideas and Islamic scholars are experts in this field. Benefit this
study two thing is: I: Understanding culture and principles of sacrifice and
martyrdom II: how to develop this culture in the younger generation
Tags: martyrdom, sacrifice, youth, culture, sacrifice and martyrdom
منبع:مجموعه مقالات همایش ملی فرهنگ ایثار و شهادت/ دانشگاه زنجان
